Диссертация (1100941), страница 82
Текст из файла (страница 82)
Y ansí todas las tales dictiones, de qualquier quantidadde síllabas que sean, tienen en el plural en todos los casos el accento en la penúltima,contando con el nombre las dos síllabas cona, que hazen plural, v.g.: guárme, por lasegunda regla dicha, tiene el accento en la primera síllaba, guarmecóna lo tiene en la145penúltima; cari tiene el accento en la primera, caricona, en la penúltima; paycona'aquellos', lo mismo; y assí en los demás en todos los casos.[Tomás 1560: 162](335)figurae nominibus accidunt duae, simplex et conposita: simplex, ut doctus, |potens;conposita, ut indoctus, inpotens. conponuntur autem nomina modis quattuor: |exduobus integris, ut suburbanus; ex duobus corruptis, ut efficax, municeps; ex integro |etcorrupto, ut ineptus, insulsus; ex corrupto et integro, ut pennipotens,nugigerulus. |conponuntur etiam de conpluribus, ut inexpugnabilis, inperterritus.
indeclinatione |conpositorum nominum animaduertere debemus, ea, quae ex duobusnominatiuis |conposita fuerint, ex utraque parte per omnes casus declinari, ut equesRomanus, praetor |urbanus; quae ex nominatiuo et quolibet alio casu conposita fuerint,ea parte declinari |tantum, qua fuerit nominatiuus casus, ut praefectus equitum, senatusconsultum. |prouidendum est autem, ne ea nomina conponamus, quae aut conpositasunt aut conponi|omnino non possunt.[GL — 4, 624](336)figura quoque dictionis in quantitate comprehenditur:uel enim simplex est, ut magnus,uel composita, ut magnanimus,uel decomposita, quam Graeci παρασύνθετον uocant, id est a compositisderiuata, ut magnanimitas, quae rationabiliter separatim accepta est figura a Graecis.[GL – 2, 177]neque enim simplex poterit esse, quae a composita deriuatur dictione, neque composita,quia, quod suum est compositorum, non habet, id est ut ipsa per se ex diuersiscomponatur dictionibus separatim intellegendis sub uno accentu et unam remsuppositam [id est significandam] accipiat, ut est respublica, iusiurandum et talia.[GL – 2, 177](337)una est enim res supposita, duae uero uoces diuersae sub uno accentu prolatae,quas inuenis separans compositum, etiamsi sit a corruptis compositum, ut est parricida.[GL – 2, 177]hoc enim |ipsum per se compositum quaerentes ex quibus dictionibus est, |inuenimusdiuisione factaeas per se intellegendas: dicimus enim a parente |et a uerbo caedere, quae utraque perse integra sunt et intellectum |habent plenum, quod in decompositis fieri non potest.
sienim dicam |magnanimitas compositum est a magno et animitate, nihil dico, animitasenim per se non dicitur. necesse est ergo dicere, quod magnanimus |quidemcompositum est a magno et animo, quae sunt intellegenda per |se, a magnanimo autem146deriuatum est magnanimitas:[GL – 2, 177]nec solum tamen in declinationibus |nominum hoc contingit, sed etiam in accentibus,ut utérque utráque |utrúmque, plerúsque pleráque plerúmque: femininum enim,quamuis |paenultima breuis sit, accentum tamen in ea habuit acutum,sicut |masculinum et neutrum: que enim, nisi separata sit, si Graecossequimur, |coniunctio enclitica esse non debet, nisi illud dicamus, quod que,quando |cum integris componitur dictionibus, quamuis significationem suamamittat |[id est coniunctionis], tamen enclitici uim seruat: pleráque, ubíque, |utráque,exceptis differentiae causa ítaque, útique; in his enim non |solum coniunctio, sed etiampraeposita ei aduerbia uim propriae |0182| significationis conuertunt composita.[GL – 2, 181]ergo |nihil aliud est in his nominibus que nisi syllabica epectasis, quomodo |ce inquibusdam pronominibus et aduerbiis, ut hisce, hosce, illice.
|nam et plerus pleraplerum et plerusque pleraque plerumque idem |significant. uter uero et uterque diuersashabent significationes. uter |enim, πότερος, diuiduam uim habet, uterque,ἑκάτερος,collectiuam; ubi, | ποῦ ἢ ὅπου, ubique, πανταχοῦ.[GL – 2, 182]in his ergo et similibus que si |coniunctionem accipiamus, composita sunt, sinsyllabam, deriuatiua. similiter |0183| undique, denique, itaque.[GL – 2, 183]est ergo illud |quoque attendendum, quod separata composita non solum insimplices |resoluuntur dictiones, sed etiam in ante compositas, sicut sunt ea, quae |atribus uel amplioribus componuntur.
ipsa tamen quoque ante composita |necesse est induas intellegibiles dictiones resolui.[GL – 2, 180]componuntur tamen |etiam quaedam ex decompositis: potens a uerbo potes, quodest|compositum. ex hoc componitur impotens, omnipotens, ignipotens, |uiripotens exsimplici et decomposito.[GL – 2, 180](338)|componuntur autem nomina modis quattuor:ex duobus integris, ut|tribunusplebis, iusiurandum;ex duobus corruptis, ut beniuolus, |pinnirapus;ex integro et corrupto, ut inimicus, extorris;ex corrupto et |integro, ut efferus, impius.[GL – 2, 178]147et |componunturuel a duabus dictionibus, ut septentrio, semiuir,uel a |0180| tribus, ut imperterritus, inexpugnabilis, inextricabilis,uel |amplioribus, ut cuiuscumquemodi, quae tamen solent ex iamcompositis |secundam compositionem accipere.
primo enim compositum estperterritus,|expugnabilis,extricabilis,etpostimperterritus,inexpugnabilis, |inextricabilis, similiter imperfectus, ineluctabilis et similia.[GL – 2, 180](339)et est sciendum, quod, si duo sint |nominatiui, ex utraque parte declinatur compositum,ut respublica |reipublicae, iusiurandum iurisiurandi, quod Graeci numquam faciuntin |compositis. dicunt enim, oportere compaginem, qua cohaerent in |compositionedictiones, immobilem manere.[GL – 2, 180]hoc igitur non seruantes [Latini] |diuisorum quidem utimur declinatione, accentu tamencompositorum.
in|omni enim casu sub uno accentu ea proferentes compositaesse |ostendimus, et possumus dicere, per singulos casus ea componi. quoddicentes |non uidemur contra supra dictam Graecorum de compagine rationem facere. |[GL – 2, 180]sin uero ex utroque casu obliquo sint |composita nomina, manent indeclinabilia, uthuiusmodi, istiusmodi, |illiusmodi, cuiusmodi, eiusmodi, cuimodi;[GL – 2, 183]sin ex nominatiuo et|obliquo uel obliquo et nominatiuo, nominatiuus tantum declinatur,ut |praefectusurbis, senatusconsultum.[GL – 2, 183]unum apud Latinos inuenitur nomen, |quod quamuis ex duobus sit nominatiuiscompositum, non ex utraque parte |declinatur, id est alteruter alterutrius, quod tamenipsum non absque |ratione non declinatur. nam cum duae contra se pugnant regulae,ut |unam seruet, necessario perdidit alteram. omnia enim nomina uel|pronomina, quaegenetiuum in ius terminant, debent hunc communem habere |trium generum: unusunius, una unius, unum unius; solus solius, |sola solius, solum solius; ille illius, illaillius, illud illius.
cum |igitur femininum et neutrum supra dicti nominis ex corrupto etintegro sint |composita hiatus causa et euphoniae alterutra pro altera utra et |alterutrumpro alterum utrum, et necessario extrinsecus habuerint |declinationem, id estalterutrius. unde Cicero pro M(arco) Marcello: «quod |si in alterutro peccandum sit,malim timidus quam parum |prudens uideri». itaque masculinum quoque eorum estdeclinationem|secutum propter rationem supra dictam in ius terminantis genetiui,qui |communis trium uult esse generum.[GL – 2, 181]148et inuenimus per omnes fere casus |composita, ut iurisperitus, legislator,praefectusurbis et praefectusurbi, |tribunusplebis et tribunusplebi, agricola [agrumcolens], caelicola |[caelum colens], macte id est magis aucte (antiqui tamen etmactus |dicebant), mentecaptus.[GL – 2, 183]|nomina uero componunturuel cum aliis nominibus, ut omniparens, |paterfamilias,uel cum uerbis, ut armiger, lucifer,uel participiis, ut |senatusdecretum, plebisscitum,uel pronominibus, ut huiuscemodi, |illiusmodi,uel aduerbiis, ut satisfactio, beneficus, maledicus, |causidicus,uel praepositionibus, ut impudens, perfidus,uel coniunctionibus, |ut uterque, quisque, nequis, siquis, quae composita esseostenduntur |a femininis in a desinentibus, ut siqua, nequa quomodo aliqua.[GL – 2, 179](340)et sciendum, quod omnes partes orationis |habent composita absque interiectione etplerisque participiis.
|interiectiones enim semper simplices sunt,participia uero uel simplicia uel |decomposita plerumque [id est a compositisuerbis deriuata] sunt: per se enim |0179| raro componitur participium. nam si quis dicat,faciens participium|compositum fieri efficiens, sciat hoc minime potuisse fieri, nisiprius |uerbum compositum fuerit, ut est facio efficio, et ex hoc uerbo nasci |participiumefficiens.[GL – 2, 178](341)Quid est figura in nomine? Illud qu nomen simplex a composito distinguitur.Figurae nominum quot sunt? Duae.
Simplex q non potest diuidi in partes significatiuaseius quod integrum significabat ut parens. Composita quae potest diuidi in partessignificatiuas eius quod integrum significabat ut parricida.Musa igitur cuius figurae est? Simplicis nihil enim significant mu & sa per se separata.[Nebrija 1495: 166]Quid est figura in nomine? Figura in nomine dicitur a similitudine figurae quantitatisin corpore. Nam quemadmodum corporis figura lineamentis protrahitur sic nomine aliaest figura quantitatis in simplici alia in composito. Dicit ergo quod figura in nomine estillud quo simplex nomen a composito distinguitur. Deinde rursus quaerit.[Nebrija 1495: 166]Dicit uero in partes significatiua-s eius quod integrum significabat ideo quia paens149potest diuidi in partes significatiuas hoc est in par & un ens sed non significatiuas eiusquod integrum significat quod est pater aut mater.[Nebrija 1495: 166]Componuntur autem nomina quattuor modis.Ex duobus integris ut resp suburbanus.Ex duobus corruptis ut efficax quod ab ex & facio deriuatur, municeps quod amunus & capio, is.Ex integro & cirrupto ut ineptus quod ab in & aptus componitur, inermis quodab in & armis.Ex corrpito & integro ut omnipotens ex omni & potens, nugigerulus a nugis &gerulus.Componuntur etiam ex pluribus ut imperterritus ex in & per & territus.Sine praepositionibus raro fit trium dictionum composito atq ut Quintilianus inquit hoclatino sermoni inconcessum est quamuis capsis Cicero dicatur in libro de perfectooratore compositum esse ex cape, si, uis.[Nebrija 1495: 166]Ex duobus nominatiuis composita ab utraq parte declinantur ut respublica,Ex recto & ex obliquo ab parte nominaitui tantum ut senatus consultum, senatusconsulti.Alteruter tamen etsi ex duobus rectis componatur a priori parte non inflectitur, itaqdicimus alteruter alterutrius.[Nebrija 1495: 166](342)Figurae nominum quot sunt? Respondet ex auctoritate Donati atq Seruii cum Sergioduas esse figuras in nomine: simplicem atq compositam.
![](https://s.studizba.com/z.php?f=/templates/si/i/noavatar.png&w=100&h=100&t=1"){kind=avatar}
