Диссертация (1100941), страница 79
Текст из файла (страница 79)
haec enim non naturaliter communia |sunt, quippe nullam qualitatemcommunem significant, sed casu diuersis |contigere personis.idem facit partitio regionum, ut Gallia citerior et |Gallia ulterior,diuersae opiniones, quod quidam multos soles et multas |lunas esseputauerunt (terra quoque, uirtus, pietas, iustitia, probitas |et similia, quando deassignificant,propria sunt, quando uero partes uel |in hominibus sitas res, appellatiuasunt. itaque si sint propria, non |habent pluralem numerum, sin appellatiua, habent);auctoritas, ut mella, |frumenta, ordea, farra plurali numero protulitVirgilius, cum in usu |frequentiore singularis numeri sunt, sicut alia quoque plurima,131ut |sanguis, puluis, pax, quae tam singulariter quam pluraliter prolata idem |possuntsignificare.
sed pluraliter non utimur eis, quia auctoritas deficit, |cui si collibuisset,quomodo cruores, dicere sanguines, uel quomodo |0176| cineres, sic pulueres, nihilimpediret.[ GL – 2, 175 - 176]sciendum tamen, quod metallorum |uel seminum uel umidorum ad mensuram uelad pensum pertinentium |pleraque semper singularia inueniuntur, ut aurum,argentum, aes, |plumbum, stannum, uitrum, orichalcum, electrum, triticum,eruum | ὄρυζα, faba, lens, pisa, conchis, acetum, liquamen, mulsum, |oleum.adeo autem haec usus, non regula prohibet etiam pluralia |habere, quod quidam propriaconfisi auctoritate plurali quoque, ut dictum |est, haec protulerunt numero, ut ordea,frumenta, fabae, uina, mella.similiter sunt quaedam semper pluralia uel natura uel usu:natura, ut |Gemini, proprium in signo caelesti, et Pisces,usu, ut manes, arma, |moenia, Floralia, Saturnalia, nundinae, kalendae, nonae,idus, |Compitalia, Neptunalia et omnia paene festorum dierum nomina.[GL – 2, 176]sunt |quaedam singularia uoce, intellectu pluralia, quae etiam comprehensiua |dicuntur,id estπεριληπτικά, ut populus, exercitus, legio;alia contra |intellectu singularia, uoce pluralia,Mycenae, |Maenala, Gargara, Tartara, Dindyma, Bactra.[GL – 2, 176]utAthenae,Thebae,(300)Numeri nominum, pronominum, verborum & participiorum duo sunt.
Singularisqui de uno tantum loquitur. Pluralis qui de pluribus loquitur.[Nebrija 1495: 48]Numeri nominum. Numerus communis est omnibus partibus orationis qdeclinantur.[Nebrija 1495: 48]Adiectvum & Substantivum in tribus conveniunt: in genere, numero & casu, ut virbonus.[Nebrija 1495: 50](301)Quod est numerus in nomine? Incrementum quantitatis ab uno usq ad plura procedens.132Quid est numerus in nomine? Respondet esse incrementum quantitatis subaudidiscertae procedens ab uno qui numerus finitus est ad plura procedens quia ad infinitanumero extenditur illius significatio. Ad quam infinitatem determinandam numeri suntinuenti ut centum homines, mille homines. Nam cum dixi tantum homines nil definitelocutus sum.[Nebrija 1495: 48](302)Singularis qui de uno tantum loquitur. Pluralis qui de pluribus loquitur.Numeri nominum quot sunt? Duo.
Singularis qui unum significat ut homo. Pluralis quiplura ut homines.Musa igitur cuius numeri est? Singularis numeri quia unum significat tantum.[Nebrija 1495: 48](302)Illud quoq animaduertendum est graecos tres numeros habere singularem qui ad unumpertinet, dualem quia ad duos, pluralem qui ad plures quam duo. At uero latinus sermodualem non habet nisi tantum in his nominibus ambo, ambae, ambo, duo, duae, duoquae non minus carent numero multitudinis q singularis.[Nebrija 1495: 48](304)Pluralia и Singularia tantumDe nominibus plurali carentibus & primo de masculinis. Sanguis, sanguinis cuiusplurali est abusus frequenter in Sacris Litteris ut in Psalmo.[Nebrija 1495: 104]Pluralia praeterea carent nominapropria deorum ut Iupiter, Mars, Vulcanus.Hominum ut priamus, Hector, AchillesMontius ut Apeninusfiliarum ut Ida herciniaFluuiorum ut anas, tagusInsularum ut sardinia, siciliaUrbium ut corduba, hispaliCaeterarum rerum ut canum, equorum, boum, caprarum ut[Nebrija 1495: 104]Nomina elementorum carent etiam numero multitudinis ut aer, aeris.Dicimus tamen in plurali ignes ignium pro particulis ipsius elementiEt nomina metallorum ut aurumDicimus tamen aera in tribus casibus pro rebus ex illa materia fabricatis ut paulo postdicturi sumus.133Et nomina significantia res aridas & liquidas quae in pondus & mensuras referunturut triticumVinum quoq mustum, sapa, destrutum, passum, lac, serum, amomum & alia huiusmodiliquida numero plurali carent plaerumq.
Dicimus tamen in plurali vina, mustacum partes aut genera illarum rerum significamus.[Nebrija 1495: 104-105](305)muy pocas vezes lo vemos estar,y estos también han de concertaren genero, numero y caso que escriuo[Thámara 1550: 42]Qualquiera verbo que es personalde modo finito con recto lo vemos,y antes de si muy bien lo pondremosen persona y numero concorde y ygual[Thámara 1550: 41]Numeri nominum duo sunt: Singularis, qui unum significat: ut virtus, populus; Pluralis,qui multa: ut virtutes, populi.[Sempere 1546: 27]Numerus est quod grammatice dicitur nomen hoc vel pronomen vel verbum velparticipium est numeri singularis, hoc vero pluralis.[Gilberti 1559: 235]Unde talium duo sunt numeri, singularis scilicet per quem de uno tantum fit sermo,ut homo, ego amo, tu amas. Pluralis per quam de duobus fit sermo ut homines, nosamamus, amatis.Si iguitur arudimentario quaeras Antonius cuius numeri? Respondeat, singularis,Quare? Quia de uno tantum fit sermo.
Homines cuius numeri? Pluralis, quia de pluribusfit sermo.[Gilberti 1559: 235]Ex his quae in singulari regularum unius declinationis sequuntur terminationes, inplurali vero alterius sunt, vas, vasis, tertiae, vasa, vasorum.Singularia и pluralia tantumEx his quae plurali carent sunt avaritia, diligentia, aeloquentia, gloria, vita, fama, fidesCum nominibus metallorum ut aurum, argentumEt elementorum ut aerEt frumentorum ac leguminum, aliarumq rerum quae ad pondus vel mensuram134venundari solent ut triticumEt propriis hominum deorum montium, siluarum, fluuiorum, insularum, urbium,ceterarumq rerum nisi quae pluraliter declinantur ut AthenaePossunt tamen quae singulare tantum dicimus habere, usurpari nunqauminnumero plurali, maxime quando diuersitatem aut pluralitatem aut proprietatemvolumus signifitam, ut marias, dicendo plures hoc nomine maria vocitatas.
Cum etiamdixi vinum, simpliciter omne vinum significaui. Cum vero dixi vina in plurali, multasvini diuersitatis puta falernumEx hos, quae singulari carent sunt cani, orumItem totquod aloquot, omnia numeralia nomina ordinalia ut duo, tresPreterquam unus, a, um, quod solum habet singulare raro habet plurale idq solum dumiungitur substantiuis solum plurale habentibus ut unae nuptiae.[Gilberti 1559: 283]octo efficiunt concordantias, utpote adiectivi cum suo substantivo conformandi incasu, genere et numero[Gilberti 1559: 217](306)Es de notar que el nombre tiene dos numeros: singular que habla de uno como hombre.Y numero plural que habla de muchos, como hombres.[Villalón 1558: 13]El número que significa uno llámase singular, como el ombre, la muger.
El número quesignifica muchos llámase plural, como los ombres, las mugeres.[Nebrija 1492: 28]Los numeros son dos: singular que habla de uno y plural q habla de muchos.[Del Corro 1586: 17](307)Que en el castellano en ningun nombre ay variacion de la letra final en los casos, sinosolo entre el singular y plural: los quales no pueden ambos fenecer en una mesmaletra, sino en diuersas.Que como quiera que acabe el singular sie¡pre acaba en S el plural.Que todo nonbre q enel singular acabare en vocal hara su plural añadiendo un S.
Comohombre, hombres. Y Si acabare el singular en consonante hara el plural añadiendo es,como muger, mugeres.[Villalón 1558: 13]135Assí, que pueden se reduzir todos los nombres a tres formas de declinación: La primera,de los que acaban el singular en a, añadiendo s, embían el plural en as, como la tierra,las tierras. Sácanse los que tienen acento agudo en la última sílaba, por que sobre elsingular reciben esta terminación es, como alvalá, alvalaes; alcalá, alcalaes; et assi,́diremos una a, dos aes; una ca, dos caes.La segunda, de los que acaban el número de uno en o, et añadiendo s, embían elnúmero de muchos en os, como el cielo, los cielos.La tercera, de los que acaban el número de uno en d, e, i, l, n, r, s, x z; por que en lasotras letras ningún nombre acaba, salvo si es bárbaro, como Jacob, Isaac; et embíantodos el número de muchos en es; et fórmanse del singular, añadiendo es, si acabanen i, o en alguna de las consonantes; o añadiendo sola mente s, si el singular acabaen e, como la ciudad, las ciudades; el ombre, los ombres; el rei, los reies; el animal, losanimales; el pan, los panes; el amor, los amores, el compás, los compases, el relox, losreloxes; la paz, las pazes.