Диссертация (1100941), страница 73
Текст из файла (страница 73)
|et sciendum, quod supra dictae omnes formae[id est in a desinentes] |proprie sunt feminini generis.[GL – 2, 120]|in io igitur terminantia plerumque a participiis fiunt praeteriti |temporis, quorumgenetiuus assumpta a et correpta i facit huiuscemodi |nomina: oratus orati oratio,accusatus accusati accusatio, status stati |stationam in ilis |desinentia uerbalia siue participialia corripiunt eandem i paenultimam:fero |fertĭlis, utor utĭlis, futio (ex quo compositum effutio) futĭlis, uolo |uolatĭlis[GL – 2, 131]et ab aduerbiis: supra uel super superus, infra inferus, extra |externus, hodie hodiernus;[GL – 2, 118]100(228)|tertia forma in dus terminantium est participialis, id est quae |terminationem habetparticipiorum futuri temporis passiuorum, et significat |0138| dignum esse aliquem eo,quod demonstratur, ut laudandus laude dignus, |amandus dignus amari, curandusdignus cura, ornandus dignus |ornari, ordinandus dignus ordinari, legendus dignus legi,loquendus |dignus de quo loquantur homines.[GL – 2, 137]in tus si sint participialia aut denominatiua, uel incorporalia et fixa |sunt, ut motus,tumultus, sonitus, habitus, cultus, consulatus, |tribunatus, uel mobilia, ut togatus,palliatus, loricatus, tunicatus, |gratus, laetus, mutus; et sciendum, quod, si a primaedeclinationis |nominibus deriuantur, a habent paenultimam productam, ut barbātus,stellātus,|trabeātus, purpurātus; sin a secundae uel tertiae, in quibusdam a, in |aliis iproductam, ut pallium [pallii] palliātus, anulus anulātus (Plautus |in Poenulo: |«quiaincedunt cum anulatis auribus».
|excipitur manuleātus, quod quamuis a paenultimamproductam habet, |tamen a quarta declinatione deriuatur: manus manuleātus.[GL – 2, 139](229)Quod est nomen participiale? Quod a participio deriuatur ut lectus, lector & lectio.[Nebrija 1495: 162]Quod est nomen participiale. Nomina participiale sunt quae a participiis siue a verbisparticipialibus quae alii dicunt supina formantur.[Nebrija 1495: 163]Quod est nomen aduerbuale? Quod ab aduerbio deriuatur ut a perendie perendinus, a,um.[Nebrija 1495: 163]Quod est nomen aduerbiale? Aduerbialia dicuntur nomina non tantum quae abaduerbiis deriantur sed etiam quae a praepositionibus quae quotiens casualibus suis nonapponunntur: aduerbua potius dicuntur[Nebrija 1495: 163](230)Horum quaedam terminantur in io fiuntq ab ultimo supino u finali mutata in i & additao ut a lectu lectioQuaedam terminantur in or quae formantur ab ultimo supino u finali mutata in or ut abamata amator, ab auditu auditor & omnia significant actionem praeter unum vectorquod actionem & passionem significatAb his rursus formantur foemina nomina terminata in trix, tor mutata in trix ut amatoramatrix, creator creatrix.101In tilis, silis & xilis desinentia in significatione similia sunt participiis unde formanturut fictilis rasilis, nexilis quod fictum, rasum & nexum est.In cius quoq terminata eiusdem prope sunt significationis cum participiis undeformantur ut scripticius, facticius dedictius quod factum, scriptum & deditum est.In iuus iua iuum tum actionem tum passionem significat ur Actiuus quod agit, Passiusquod patiur, indicatiuus quod indicat, Infinitiuus non quod inferit sed quod inferitur.[Nebrija 1495: 163](231)Nomina praeterea formam participiorum habentia idest quae figurantur ex participiispraesentis temporis & praeteriti possunt construi cum genitiuo.Participia namq si essent accusatiuo iungerentur diceremusq patiens laboremEodem modo si dixeris doctus grammaticam uictus animum expertus bellum participiasunt, doctus grammatice, uictus animi, posfusus sui, expertus belli nomina.Sunt nomina participiis similia ut amans, doctus, quae sila constructione discernuntur.Nam cum dico 'amans uxorem' participium est, amans uxoris nomen est.
Sed cum suntnomina recipiunt comparationem ut amantior uxoris, amantissimus uxoris, doctiorCicerone, doctissimus omnium. Tempore quo q possunt discerni nam cum dico 'estamandus ab me' significat quod ab me amabitur, cum uero tantum est amandus, quodest dignus amari. Vix tamen sub hac forma recipit comparationem, nam quod quidamdicunt Reuerendissimus, colendissimus, obseruandissimus, ego dicerem potiusadmodum reuerendusm perq colendusm plurimum ibseruandus & alia simili modo.[Nebrija 1495: 247]Omnia igitur quattuor participia transire possunt in uim nominis sed quando suntparticipia quando nomina quinq modis digniscimus.
Primo constructione ut amansuxoris pro amator uxoris. Secundo temporis amissine ut Ouidius millitat omnis amans& habet sua castra eupido, amans pro amator posuit. Tertio comparatione ut amansamantior amantissimus. Quarto compositione ut innicens, indoctus neq enim sunt verbainnoceo innoces, ondoceo, ondoces, a quibus deriuentur. Quinto significationismutatione ut diligens non qui dilligit sed qui sollers est.[Nebrija 1495: 247]Sunt nomina participia poni p nominibus posse libro tertio dictum est.
Nunc autem utaliquid addat illud ipsum repetit ostenditq in quo distingui possit a nomine. Primoconstructionem nam cum participium ut paulo ante diximus regat casum verbi a quoderiuatur mutata constructione ponitur loco nominis. Quod exemplis demonstrat.
Deconstruction tamen participii loco nominis positi infra dicetur. Sed cum sunt nominarecipiunt comparationem hoc de participiis praesentis & praeteriti intelligitur ut amansamantior amantisiimus, doctus doctior doctissimus. Participitia futuri temporis loconominis posita comparationem non recipiunt neq enim possemus dicere ab amaturusamaturior amaturissimus, ab amandus amandior amandissimus. Nam quod tempestatisnostrae homines curiales dicunt atq scribunt Reuerendissimus pater, colendissimus102praesul, potius dicendum esset per ipsum participium loco nominis positum & aliquodaduerbium quod intensionem quandam significaret augeretq significationem ut Boetiusin primo de consolatioen: cum philosophiam describit & uultus unquit admodumreuerendi.Quod uero dixit participium futuri in rus loco nominis aliquando poni ostenditLuarentius[Nebrija 1495: 248](232)Nomina in bundus, quae a quibusdam participialia vocantur habent pos se casum suiverbi.[Sempere 1546: 143].por el de en plus también por entero,y en eftos hallamos también aduerbialés.[Thámara 1550: 337](233)Participial nombre es aquél que se saca del participio, como de docto, doctor; de leid́ o,lection; de oid́ o, oidor.Adverbial nombre es aquél que se deriva de adverbio, como de sobre, soberano; deiuso, iusano.[Nebrija 1492: 26](234)Para lo qual es de notar que los substantivos unos se derivan solamente de nombres yotros indiferentemente de nombres y adverbios y otros de solos verbos.[Olmos 1547: 290]Pero quando éstos de –yutl o –lutl descienden de nombres o adverbios temporales,entonces en el singular resciben los tales pronombres; mas en el plural no se dizen, sinoquando se habla de cosas animadas.
Exemplo: xiuhcayutl, ‘cosa del año pasado’,noxiuhcayo, ‘mi tal cosa’, plural, noxiuhcayoa, ‘mis tales cosas’, scilicet, animadas. Yse usa poco este plural.[Olmos 1547: 295]También estos derivativos en –yutl, –lutl salen de nombres y adverbios temporales; yla formación dellos es differente de los passados porque en los que salen de nombres,perdiendo lo que han de perder, toman –ca, y sobre el –ca añaden –yutl. Exemplo:çexiuitl, ‘año’, çexiuhcayutl, ‘cosa deste año pasado’, scilicet, hecha o cogida, velmonamiccayutl vel yeoxiuhcayutl, de futuro, no se dize.Y si es adverbio, que no pierde nada, tomará el –ca, y sobre el –ca se añadirá el –yutl.Exemplo: yeuecauhcayutl.[Olmos 1547: 294]103No son en uso los tales adverbios temporales de días como el siguiente: Axacan, ‘oy’,axcancayutl, ‘la cosa deste día’, no se dize, sino quen omochiuh; y para cosas desimiente dize quen amaneua.
Y quando de algunos nombres verbales se derivaren éstosde –yutl, fomar se han de la tercera del pretérito plusquamperfecto de la boz de activa,añadiendo –yutl.[Olmos 1547: 294]Exemplo: tlatoani ‘señor o hablador’ otlatoca ‘aquel avía hablado’ tlatocayutl ‘cosa deseñorió ’ tlaxinqui ‘carpintero’ otlaxinca ‘aquel avía labrado’ tlaxincayutl ‘cosa decarpintero’ tlacuilo ‘escrivano’ otlacuiloca ‘aquel avía escripto’ tlacuilocayutl ‘cosa deescrivano’[Olmos 1547: 294]Y assi mesmo todos los nombres verbales y de participios forman el numero pluralañadiendo in al numero singular.
Exemplo Xabic panader. Xabizin panadros.[de Alcalá 1505: 34]Empero es de morar q ningun nombre verbal o participio recibe la tal formacion delnombre dual.[de Alcalá 1505: 34](235)Y no solamente en esta lengua usan de los adverbioos como de nombres, declinándolos,pero aun de las mismas preposiciones quando entren en composición con nombres,como está dicho arriba destas presposiciones yoc y nac, a las quales quando secomponen con nombres les añadimos otras preposciones; y assí yoc, que es preposiciónde effectivo, le añadimos otra preposición de accusativo, v.g.[Tomás 1560: 156](236)genera nominum sunt quattuor, masculinum, femininum, neutrum, commune.est etiam trium generum commune, quod |omne dicitur, ut hic et haec et hoc felix.est epicoenon uel promiscuum, quod sub una |significatione marem ac feminamcomprehendit, ut passer, aquila.[GL 4, 619](237)masculinum est, cui numero singulariarticulus |praeponitur hic, ut hic magister.casunominatiuopronomenuelfemininum est, cui numero singulari casu nominatiuo pronomen |uel articuluspraeponitur haec, ut haec musa.neutrum est, cui numero singulari casu |nominatiuo pronomen uel articulus104praeponitur hoc, ut hoc scamnum.[GL 4, 619](238)commune est, quod |simul masculinum femininumque significat, ut hic et haecsacerdos.[GL 4, 619](239)est etiam trium generum commune, quod |omne dicitur, ut hic et haec et hoc felix.[GL 4, 619](240)est epicoenon uel promiscuum, quod sub una |significatione marem ac feminamcomprehendit, ut passer, aquila.[GL 4, 619](241)|sed ex his uel principalia uel sola genera duo sunt, masculinum et femininum.nam |neutrum et commune de utroque nascuntur.[GL 4, 619](242)sunt praetereaalia sono masculina, intellectu feminina,ut eunuchus comoedia, | Orestes tragoedia,Centaurus nauis;alia sono feminina, intellectu masculina, ut |Fenestella scriptor, Aquila orator;alia sono neutra, intellectu feminina, ut «Phronesium mulier» |uel «Glycerium»;alia sono feminina, intellectu neutra, ut poema, schema;alia sono |masculina, intellectu neutra, ut pelagus, uulgus.sunt praeterea nomina in singulari numero alterius generis et alterius in plurali,ut |balneum, Tartarus, caelum, porrum, caepe, locus, iocus, forum.sunt item nomina incerti |generis inter masculinum et femininum, ut cortex, silex,radix, finis, stirps, penus,|pampinus, dies.sunt incerti generis inter masculinum et neutrum, ut frenum, clipeus, uulgus, |0621|specus.sunt incerti generis inter femininum et neutrum, ut buxus, pirus, prunus, |malus, sedneutro fructum, feminino ipsas arbores saepe dicimus.
![](https://s.studizba.com/z.php?f=/templates/si/i/noavatar.png&w=100&h=100&t=1"){kind=avatar}
