Диссертация (1100941), страница 68
Текст из файла (страница 68)
Y no ay otra comparación en la española, como paresce.[Tomás 1560: 116](172)Todos estos quatro relativos dichos son relativos de substancia, los quales se puedenhazer todos relativos de accidente en la manera dicha, añadiendo esta partícula sina ohina i chaysina, que es lo mismo, que es adverbio similtudinario. Exemplo: 'yo soyblanco como aquél' ñoca yurac cani, pay o chacaysina o hina. Item 'yo soy blanco comotú mismo' dezimos ñoca yurac cani quiquiyquisina o hina.[Tomás 1560: 114](173)alia diminutiua, ut monticulus, scholasticulus.diminutiuorum tres sunt gradus; |quorum forma quam magis minuitur, crescit saepenumerus syllabarum.sunt etiam quasi |diminutiua, quorum origo non cernitur, ut fabula, macula, tabula,uinculum.|[GL – 4, 622](174)diminutiuum est, quod diminutionem primitiui sui absolute demonstrat: |rex regulus,id est paruus rex.[GL – 2, 101]75|et sciendum, quod apud Latinos diminutionem quoque accipiunt |quaedamcomparatiuorum, ut supra diximus, quod apud Graecos non inuenitur, |utgrandiusculus, minusculus, maiusculus, meliusculus.
omnia |tamen haec a neutrocomparatiui adiectione culus inuenio fieri: [ut] |grandius grandiusculus, meliusmeliusculus, sic et cetera, quae sunt similia.[GL – 2, 93](175)solent autem diminutiua uel necessariae significationis causa proferri |(ut Sallustiusin Iugurthino: «postquam reguli in unum |conuenere», id est parui reges), uelurbanitatis (ut Iuuenalis in | saturarum IIII: |«unde fit, ut malim fraterculus esseGigantum») |uel adulationis, et maxime puerorum, ut Catulaster, Antoniaster, |0102|patriciolus, Sergiolus.[GL – 2, 101 - 102](176)ideo autem positum est absolute, quia |comparatiua quoque non solum augent, sedetiam est quando minuunt uim |primitiuorum, sed non absolute. ad aliquid enim[omnimodo] fit |comparatio, ut breuior dicitur ad breuem [et] angustior ad angustum.[GL – 2, 101]unde, |quamuis in his quoque [comparatiuis] inueniantur quaedam diminutiuaapud |Latinos, ut superius docuimus, non possunt tamen esse absoluta, cuma |comparatiuis sint deriuata et ipsa quoque comparationem significent, ut |plusculus,maiusculus, minusculus: necesse est enim, ad aliquid ea |comparari, ut Terentiusin eunucho: |«Thais quam ego sum maiuscula est», |id est paruo maior quam ego.[GL – 2, 101](177)sunt igitur formae diminutiuorum masculini generis hae: culus, ulus |absque c, olus,ellus, xillus, illus absque x, ullus, cio, aster, |leus, tulus: culus, ut igniculus; ulus absquec, tantulus; olus, |Sergiolus, capreolus; ellus, agellus; illus x antecedente, |paxillus,absque x, codicillus; ullus, homullus; cio, homuncio; |aster, parasitaster; leus, eculeus,aculeus; tulus, nepotulus.|Plautus in milite glorioso: |«si te saluum hinc † amittimusVenerium nepotulum».|feminini autem generis hae: cula, ula absque c, ola, ella, xilla, |illa absque x,ulla, ut anicula, siluula, unciola, capella, |maxilla, anguilla, una ulla.
neutrorum quoquesunt formae hae: |culum, ulum sine c, olum, ellum, illum cum x et sine eo, ullum, |utcorpusculum, corculum (Plautus in Casina: |«meum corculum, melculum,uerculum»),|sine c, capitulum, laureolum, lucellum, uillum, uexillum, ullum. |[GL – 2, 102]76et sciendum, quod nomina tertiae uel quartae uel quintae |declinationis pleraque, nontamen omnia, ut quidam putauerunt, diminutiuorum|masculina in culus, feminina incula, neutra in culum terminant, |a primae uero uel secundae declinationis nominibusnullum inuenitur |0103| diminutiuum in has desinens formas, nisi si a primitiuo habeatc, ut Graecus |Graeculus, furca furcula.[GL – 2, 102 - 103]earum igitur [quoque] formarum, ut |possim, regulas coner exponere.
|monosyllaba in s desinentia uocali antecedente, cuiuscumque sint |generis, et iner omnia, quae sunt tertiae declinationis, et in us neutra |nominatiuo assumunt inmasculino culus, in feminino cula, in neutro culum, |ut flos flosculus, mas masculus,mus musculus, plus plusculus, |os osculum, quod quamuis sit formae diminutiuae,tamen, quia aliam |habuit significationem, fecit ex sese aliud diminutiuum oscillum.|similiter faciunt in er terminantia diminutiuum: frater fraterculus, |paterpaterculus, quod et proprium inuenitur, mulier muliercula, |pauper pauperculuspaupercula pauperculum, mater matercula.
Plautus |in cistellaria: |«tunc tu igitur meamatercula». |excipitur uenter uentriculus. Lucanus in tertio: |«qua iam non mediusdescendit in ilia uenter». |Iuuenalis in primo:|«infra uentriculum tenui distantiarima». |sic etiam in us neutra: munus munusculum, corpus corpusculum,opus |opusculum, crus crusculum. Plautus in cistellaria: |«cum extortis talis, cumtodinis crusculis». |0104| similiter tus tusculum.
idem in aulularia: |«nunc tusculum emihoc et coronas floreas».[GL – 2, 101 - 104](178)|in ster et cio et leus satis pauca in usu inueniuntur [diminutiua] |et fere haec: AntoniusAntoniaster, surdus surdaster (Cicero in | Tusculanarum V: «erat surdaster M(arcus)Crassus»), parasitus parasitaster, |catulus catulaster, homo homuncio, senex senecio(Afranius in | prodito: |«tu senecionem hunc satis est si seruas, anus»). |[in leus:] equusequuleus (Ciceroin Verrem de signis: |«equuleos argenteos nobiles, quique maximifuerant, aufert»), |[haec] acus [hic] aculeus, oculus oculeus.
|0115| usi sunt auctoresetiam quibusdam Graecis diminutiuis, ut Terentius:|«edepol, Syrisce, te curastimolliter».[GL – 2, 114 - 115]deriuantur igitur pleraque ab appellatiuis, pauca |etiam a propriis, et seruant generaprimitiuorum plerumque et saepe |inueniuntur diminutiuorum diminutiua in diuersasdesinentia formas, ut homo, |homuncio, homunculus, homullus, homullulus.[GL – 2, 102](179)|inueniuntur multa propria siue appellatiua, quae cum non sint|diminutiua, formastamen diminutiuorum habent, ut cuniculus, anniculus, |Metellus, Camillus, Tibullus,77friuolus friuola friuolum, Camilla, tabula, |uinculum, periculum. et sciendum, quodpauca inueniuntur diminutiua, |quae non seruant genera primitiuorum, ut [haec] rana[hic] ranunculus, |[hic] canis [haec] canicula, scutum uel scuta [id est rotundaforma] |scutula, scutella (Lucilius in V: |«scutam /|ligneolam in cerebro infixit»), |hicqualus hoc quasillum, pistrinum pistrilla, haec acus hic aculeus, |et praeterea anguisanguilla, unguis ungula, nubes nubilum, quae |magis denominatiua sunt existimandaquam diminutiua, quippe non habent |diminutiuorum significationem, sed formamtantum.
praeterea panus |panucula. Lucilius in VIII: |«intus modo stet rectus *subteminis panus». |Probus etiam ponit hoc glandium, haec glandula [pars est |0116|intestinorum], ensis ensiculus, ensicula, praeterea haec beta, malua, |hic betaceus,maluaceus[GL – 2, 115 – 116]alia autem diminutiua, id est omnia, quae |non a comparatiuis deriuantur, ex sese habentdiminutionem et nulli|comparantur, ut regulus, tantulus.[GL – 2, 102](180)Quid est nomen diminutiuum? Quod significat diminutionem sui principalis ut a regeregulus.[Nebrija 1495: 158]Ex Prisciani propemodum verbis respondet: diminutiuum est quod diminutionem suiprincipalis sive primitivi demonstrat ut a rege regulus, a fratre fraterculus. Priscianusaddit absolute ad comparatiuorum differentiam quia comparatiua aliquando minuitvim primitiuorum sed non absolute sed comparatiue.[Nebrija 1495: 158]Exeunt diminutiva in varias terminationes: sed plaerumque in ulus, ula, ulum, ut a fraterfraterculus, a soror sororcula, a munus munusculus, a bellus bellulusExeunt aliquando in io ut ab homine homuncioAliquando in aster astra astrum, q proprie non sunt diminutiua sed imitationemquandam significantia ut a pyro pyrasterExeunt & in olus, a, um, ut a sergio sergiolus.Aliquando in ellus, a, um, ut a cane catellus.Aliquando in illus, illa, illum ut a pugnus pugillus.Aliquando in eus ut ab equo equuleus.Aliquando in iscus ut a pan paniscussed haec forma est a nominibus graecis.[Nebrija 1495: 158]Sunt quaedam quae cum formam diminutiuorum habeant, diminutiua non sunt, utavunculus78idest qui videntur deducta ab avo[Nebrija 1495: 158]in aster astra astrum qui proprie non sunt diminutiva sed imitationem quandamsignificantia ut a pyro pyraster[Nebrija 1495: 158](181)Deminutum nomen est quod minus significans quam Primogenium, ejusdem generis,significationis, formaeque legitimae esse debet: fraterculus, sororculaUnde fit: ut cicercula, lenticula, tabernaculum, umbraculum &c deminuta non sint, quiacum Primorgeniis in genere significatione, & forma, non conveniunt.[Sempere 1546: 28](182)Diminutiuos en diminucionproceden y salen de su principalestos no tienen cierta formacionporque es diferente toda su finalen ullus, se acaban lo mas generaly en ellus y en illus en aster, digamosdiminutiuos dos solos hallamoslos otros son dichos por menosprecioen ecio, y en iscus, tambien son de precioy en leus, ay otros que nos oluidamos[Thámara 1550: 33]Tres cosas conuiene y deue tenerel nombre si fuere diminutiuoel significado de su primitiuocon diminucion y menos valerel genero y forma tambien deue auery es inuentado y por humilidady por menosprecio que suelen hazer[Thámara 1550: 33](183)Diminutivo nombre es aquél que significa diminución del principal de donde se deriva;como de ombre, ombrezillo, que quiere dezir pequeño ombre; de muger, mugercilla,pequeña muger.[Nebrija 1492: 25]Destos, a la vezes usamos en señal de loor, como diziendo es una mugeraza, por que79abulta mucho; a 1as vezes, en señal de vituperio, como diziendo es un cavallazo, porque tiene alguna cosa allende la hermosura natural et tamaño de cavallo; por que, comodize Aristóteles, cada cosa en su especie tiene ciertos términos de cantidad, de loscuales, si sale, ia no está en aquella especie, o a lo menos no tiene hermosura en ella.[Nebrija 1492: 25](184)Los Hespanoles de cinco o seis o mas maneras, forman diminutivos en qualquiergenero.
Las terminactones suelen ser las siguientes: ico, illo, ito, vollo, itito, ejo, yalguna vez irrito. Como Sanctito, Sanctillito, Sanctito, Sanctuelo, Sanctitito, Sanctejo.Foemin. Bonica, bonilla, bonita, muchachuela,& c. Irrito, muchachirrito, tamanniritto.[Anónimo 1555: 95](185)En este género de nombres, nuestra lengua sobra a la griega et latina, por que hazediminutivos de diminutivos, lo cual raras vezes acontece en aquellas lenguas; como deombre, ombrezillo, ombrezico, ombrezito; de muger, mugercilla, mugercica,mugercita.[Nebrija 1492: 25]Los Hespanoles exceden a los Latinos y Griegos en componer Diminutivos. PorqueLos Latinos y Griegos tienen dos o a lo mas tres terminaciones[Anónimo 1555: 95](186)Tiene esso mesmo nuestra lengua otra forma de nombres contraria destos, la cual nosiente el griego, ni el latín, ni el ebraico; el arávigo en alguna manera la tiene.
et porque este género de nombres aún no tiene nombre, osemos le nombrar aumentativo, porque por él acrecentamos alguna cosa sobre el nombre principal de donde se deriva;como de ombre, ombrazo; de muger, mugeraza.[Nebrija 1492: 25](187)Tiene el lenguage Español nombres diminutiuos los quales diriua de los nombresprincipales, ansi como los latinos: otra vezes los forma con estos nombres chico,chiquito, pequeño, pequeñito.