Диссертация (1100941), страница 65
Текст из файла (страница 65)
|quae uero tertiae declinationis nomina faciunt comparatiua, uel |communia sunt in isdesinentia et faciunt neutra in e, uel in er sunt|masculina facientia in is feminina et in eneutra, uel in er, es, ns, rs, x, |communia uel trium generum, et assumunt or datiuocorrepta i paenultima et |faciunt comparatiuum, ut hic et haec fortis et hoc forte, huicforti, hic |et haec fortior et hoc fortius; hic acer haec acris hoc acre, huic acri, |hic ethaec acrior et hoc acrius; hic et haec et hoc pauper, huic |pauperi, pauperior etpauperius; locuples, locupleti, hic et haec |locupletior et hoc locupletius; hic et haec et59hoc sapiens, huic |sapienti, hic et haec sapientior et hoc sapientius; hic et haec ethoc |iners, huic inerti, hic et haec inertior et hoc inertius; hic et haec |et hoc audax, huicaudaci, hic et haec audacior et hoc audacius.sunt igitur |formae superlatiuorum octo:duae quidem, in quas pleraque desinunt |superlatiua,rimus et simus,sex uero, in quas pauca desinunt,limus, |ximus, timus, remus, fimus, nimus.et omnia superlatiua |mobilia sunt, id est mutatione us in a faciunt feminina et in umneutra.
|0095| in er igitur desinentia positiua cum sint adiectiua siue secundaeseu |tertiaedeclinationis,acceptarimusfaciuntsuperlatiuum,utpulcher |pulcherrimus,misermiserrimus,pauperpauperrimus,aceracerrimus. |excipiturdextimusetsinistimusprodexterrimusetsinisterrimus. |Sallustius in Iugurthino: «Sulla cum equitatu apud dextimos, |in sinistraparte Mallius cum funditoribus». |in us uero terminantia secundae declinationisassumunt genetiuo s |et simus et faciunt superlatiuum, ut clarus clari clarissimus,doctus |docti doctissimus, perditus perditi perditissimus,exceptis anomalis, id |est inaequalibus, quae sunt bonus optimus, malus pessimus,magnus |maximus, paruus minimus, multus plurimus.|excipitur etiammaturrimus, cuius cum positiuus maturus sit, |tamen, quasi a nominatiuo matur,qui nunc in usu non est, nascatur, in |er desinentium regulam seruauit, id est in rimusterminatur. inuenitur |tamen etiam maturissimus secundum analogiam in usterminantium.
|Cicero ad Herennium libro V: «quibus uirtutibus omnem tueri |uitampossint, eas in aetate maturissima uelint comparare». | nuperrimusetiamproferebant antiquissimi, unde aduerbium posuit |Cicero in tertio ad Herennium: «etquoniam nuperrime dictum |0096||facile memoriae mandatur», qui superlatiuus magisab aduerbio in er |desinente uidetur nasci.
nomen enim positiuum in us desinit, utCapro |uidetur, nuperus, cuius accusatiuum Plautus profert in captiuis: |«recens captumhominem, nuperum et nouicium». |et bene: ut super superus, sic nuper nuperus debetesse. Liuius |in Odyssea: |«inferus an superus tibi fert deus funera, Vlixes?»tertiae uero declinationis nomina, quae habent superlatiuum, absque |in er desinentibus,de quibus supra dictum est, cetera genetiuo assumunt |simus, ut locuples locupletislocupletissimus, uilis uilis uilissimus, |sapiens sapientis sapientissimus, iners inertisinertissimus, concors |concordis concordissimus, audax audacis audacissimus.excipiuntur haec: facillimus, difficillimus, gracillimus, |humillimus, simillimus,dissimillimus, agillimus, quorum, cum in is desinunt, |positiui abiecta is et assumptalimus faciunt superlatiuos.60excipiuntur |etiam in bris desinentia: ris enim in er mutant et accepta rimus|faciuntsuperlatiuum, salubris saluberrimus, celebris celeberrimus.
|Cicero in II ad Herennium:«locus quaeritur celebris an|desertus».[GL – 2,87 - 96](153)|inueniuntur quaedam, quae quamuis sint accidentia [id est adiectiua] |et eorumsignificatio exigat, ut faciant comparatiua, tamen non habentur |in usu frequenti. suntautem ea plerumque, quae uocales ante us habent, |ut pius, arduus, egregius, dubius,strenuus, quamuis Plautus |ex eo comparatiuum protulit strenuior in Epidico: |0087|«nam strenuiori deterior si praedicat / |suas pugnas, de illius † illae fiunt sordidae».[GL – 2,86 - 87](154)Quod est nomen comparatiuum? Quod cum intellectu positiui uel aliquo participesensus positiui significat magis aduerbium ut iustior magis iustus, inferior magisinfra.Comparativum est quod cum intellectu positivi [idest ultra illud quod significat nomenpositivum] aut aliquo participe sensus positivi idest quacunqua alia parte orationis quaeponitur loco nominis positivi puta verbo, participio, preapositione, adverbio a quibusut mox comparativua possunt derivari significat adverbium magis, ut fortior magisfortis.Superlativum nomen est quod ultimum excessum significat & ad plura duobus suigeneris relatum omnibus anteponitur ac per positivum, & adverbium maximeredditur: ut Scipio Africanus fuit moderatissimus Romanorum, hoc est maximemoderatus.Quod est nomen superlatiuum.
Quaerit rursus tria eadem quae de comparatiuo.Respondetq primum ex Prisciani verbis superlatiuum esse quod comparatiuum adplures sui generis quia comparatiuus etiam ad unum & ad res diuersorum generumpotest comparari, omnibus superponitur idest omnes in significato superlatiuitranscendit ut Plato graecorum longe doctissimus. Plato enim cum sit graecus adreliquos omnes comparatus omnibus superponitur neq enim recte atq latine dicereturPlato latinorum doctissimus cum Plato latinus non fuerit.
Atuero per comparatiuumrecte dixeris graeci doctiores sunt latinis.[Nebrija 1495: 158 159](155)Addit vel per se prolatum idest non facta comparatione sed absolute positum significatquantum positivuum cum hoc adverbio valde ut Plato doctissimus idest valde doctus61[Nebrija 1495: 158](156)Cuius gradus cum sint tres hoc est positivus, comparativus & superlativus omissopositivo hoc est primo comparationis gradu ab quo tamquam a prima positione reliquiduo formantur tria de quolibet illorum quaerit primum quae sint comparativus &superlativus, secundum ab quibus nominibus derivantur.
Tertium quomododebeant formari. Cum quibus casibus construantur libro quarto dicturi sumus.[Nebrija 1495: 159]Comparatiua unde formantur? A nominibus adiectiuis quae possunt incrementumdiminutionemq suspicere ut a bonus, bona, bonum melior & a verbis ut a deterodeterior & ab aduerbiis & praepositionibus ut a pridem prior, ab ultra ulterior.Comparatiua unde formantur: Respondetq non passim ab omnibus partibus orationisformari sed tantum a nominibus adiectiuis quae possunt incrementum diminutionemqsuscipe aut quemadmodum aiunt Diomedes & Donatus quae qualitatem autquantitatem significant.
Nam quod ab ipse, ipsa, ipsum Plautus fecit ipsissimus & quia nerone neronior, a lapide lapidior fecerunt nimis licenter abusi sunt comparatiuo &superlatiuo. Ex quo infertur comparatiuum non posse formari a nominibus quorumsignificatio non potest crescere qualia sunt ingens, unicus, summus, imus,omnipotensSuperlatiua unde formantur? Ad eisdem nominibus adiectiuis unde formanturcomparatiua.Superlatiua unde fomantur. Ab eisdem respondet nominibus adiectiuis a quibusformantur comparatiua hoc ab iis q incrementu diminutio nemq possunt recipere.A verbis duo venerunt comparatiua & totidem superlatiua: quamquam sunt qui illaeadem a nominibus derivare contendant a deter quod in usu non est deterior deterrimusquod a detero potius derivatur & a potis & pote potior potissimus: quod a potior potirismagis derivari videtur cum a significatione potis & pote recesserit.Ab adverbiis quoque & praepositionibus formantur comparatiua & superlatiua, ut aPenitus penitior penitissimusAb extra dicimus exterior extimus[Nebrija 1495: 159 - 160]Comparatiua quomodo formantur.
Respondet quod cum nomina adiectiua ex quibuspossunt comparatiua formari: aut sint primae declinationis & secundae aut etiam tertiaein illis prioribus formatur a genetiuo terminato in i posterioribus a dativo addita or abpraepositione adverbio & verbo nullam certam rationem sequuntur.Superlatiua quomodo formantur? In nominibus adiectiuis in er desinentibus superlatiua62formantur addita rimus, ut tener tenerimus. Pauper pueprrimus.
Alias uero aut positiuasunt secundae declinationis aut tertiae. Si secundae declinationis, suplatiua fromantura genitiuo terminato in i addita s simus, ut albus, albi albissimus. Si tertiae formanturaddita simus tantum ut fortis fortis fortissimus.Superlatiua quomodo formantur & quemadmodum formentur satis explicitedemonstrateIn nominibus adiectiuis in er desinentibus superlatiua formantur addita rimus ut tenertenerrimus. Pauper pauperrimus.
Alias vero aut positiua sunt secundae declinationis auttertiae. Si secundae declinationis superlatiua formantur a genetuo terminato in i additas simus ut albus albi albissimus. Si tertiae formantur addita simus tantum ut fortis fortisfortissimus.Terminationes Superlativi in recto casu tres sunt: simus, rimus, & limus.Simus, formatur ab eisdem casibus secundae, & tertiae declinationis in i terminatis,addita s & simus: ut justi justissimus.Rimus fit a recto singulari nominum in er exeuntium adjuncta rimus: ut celer,cellerrimusLimus fingitur a dativo tertiae declinationis, inter posita l & addita syllaba mus.[Nebrija 1495: 159 - 160]Regulae tamen superiores quae de comparatiuis & superlatiuis traditae sunt patiunturex parte aliquando exceptionem, ut in hic bonus, bona, bonum, a quo debuit esse boniorbonissimus & dicimus Melior optimus.
![](https://s.studizba.com/z.php?f=/templates/si/i/noavatar.png&w=100&h=100&t=1"){kind=avatar}
