Диссертация (793182), страница 68
Текст из файла (страница 68)
Nam et quod perdiem Saluator signis et miraculis in urbibus coruscabat, actiuam nobis commendabat uitam. Quoduero in monte orationis studio pernoctabat, uitam contemplationis significabat».1187Diff. II.135: «Idcirco Dei seruus iuxta imitationem Christi, nec actualem uitam amittit, etcontemplatiuam agit. Aliter enim incedens offendit. Sicut enim per contemplationem amandus estDeus, ita per actualem uitam diligendus est proximus. Ac per hoc sic non possumus sine utraque esseuita, sicut et sine utraque dilectione esse nequaquam possumus»; Sent. III.15.6: «Viri sancti, sicut asecreto contemplationis egrediuntur ad publicum actionis, ita rursus ab actionis manifesto ad secretumcontemplationis intimae reuertuntur, ut intus Deum laudent, ubi acceperunt unde foris ad eius gloriamoperantur».1188Sent. III.15.10: «Oculum dextrum scandalizantem quem euelli Dominus praecepit, uitacontemplatiua est.
Duo oculi in facie, actiua uita et contemplatiua in homine. Qui igitur percontemplationem docebit errorem, melius si euellit contemplationis oculum, seruans sibi unum uitaeactualis obtutum, ut sit utilius illi per simplicem actionem ire ad uitam, quam per contemplationiserrorem mitti in gehennam». Здесь Исидор также следует за Григорием: Mor. VI.57: «Duae quippevitae, activa videlicet et contemplativa, cum conservantur in mente, quasi duo oculi habentur in facie.Dexter namque oculus vita contemplativa est, sinister activa. …Ac si aperte diceret: Cum adcontemplativam vitam idonea discretione non sufficis, solam securius activam tene».1189Diff.
II.130: «Inter actiuam et contemplatiuam uitam haec distinctio est: actiua uita est quae inoperibus iustitiae et proximi utilitate uersatur; contemplatiua autem quae uacans ab omni negotio, insola Dei dilectione defigitur. Harum una in opere bonae conuersationis, altera in contemplationeinmutabilis ueritatis est.
Vna, quae ex fide in hac peregrinatione uiuit, altera quae bene uiuentes usquead regnum perducit»; Sent. III.15.1–2: «Actiua uita innocentia est operum bonorum, contemplatiua1186253На основании последовательностей глав в третьей книги «Сентенции» можносделать вывод, в чем именно состояла созерцательная жизнь: молитве, чтенииСвященного Писания и размышлении над ним1190.Перечисленное в общем похоже на то, о чем шла речь ранее у АврелияАвгустина и Григория Великого. Среди прочего, есть менее очевидное совпадение:деятельная жизнь возможна только в христианской общине.
Но то, как эторешается, выявляет принципиальные различия.В концепции Исидора суть деятельной жизни восходит не столько к любви(caritas), сколько к вере. Как было сказано, деятельная жизнь заключается в добрыхделах (bona opera). Последние же возможны только при наличии веры,актуализацией которые добрые дела и являются1191. Вера, в свою очередь, являетсяодним из конституирующих христианское сообщество понятий, наравне снадеждой и любовью1192. Вера аналогична договору между Богом и человеком1193(то есть тому, что можно назвать заветом), но в силу этого она одновременноскрепляет все сообщество верующих, в том числе и потому, что вера естьоснование религии как культа, которая связывает людей узами служения1194.speculatio supernorum; illa communis multorum est, ista uero paucorum. Actiua uita mundanis rebusbene utitur, contemplatiua uero mundo renuntians, soli Deo uiuere delectatur».1190Sent.
III.VII. De oratione. VIII. De lectione. VIIII. De adsiduitate legendi. X. De doctrina sine gratia.XI. De superbis lectoribus. XII. De carnalibus lectoribus et hereticis. XIII. De libris gentilium. XIIII. Deconlatione. XV. De contemplatione et actione.1191Diff. II.136: «Inter fidem et opus hoc distat, quod ex fide possibilitas boni operis inchoatur, exopere ipsa fides perficitur.
Opus enim fide praeuenitur, fides operibus consummatur. Opera autem antefidem nequaquam prodesse, quia nihil ualet a malo declinare et agere quod pertinet ad salutem qui ipsumsalutis uel nescit uel negat auctorem. Item fides sine operibus nequaquam prodest, quia non potest perfidem Deo placere qui Deum contemnit in opere».1192Etym. VIII.2.3: «Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibusperquiruntur, id est fides, spes, caritas. In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate,quid sit amandum»; Diff. II.139: «Quae quidem tria in huius uitae tempore ita copulantur, ut altera sinealtera esse non possit».1193Etym.
VIII.2.4: «Fides est qua veraciter credimus id quod nequaquam videre valemus. Nam credereiam non possumus quod videmus. Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictumest aut promissum. Et inde fides vocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasiinter Deum et hominem; hinc et foedus».1194Diff.
II.139: «…fides est diuinitatis confessio et religionis solidum fundamentum…»; Diff. I.16(486): «Fides est credulitas qua Deum confitemur, religio cultus quem illi credentes exhibemus. Dictaautem fides ab eo quod fit idem quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; dictaquoque religio eo quod ea homines religantur uinculo seruiendi ad cultum diuinitatis».254Принципиально утверждение Исидора, что vita activa состоит в трудахсправедливости(operibusiustitiae),которая,являясьоднойизчетырехкардинальных добродетелей1195, состояла, как выше уже указывалось, в страхеперед Богом, почитании благочестия (religionem), то есть исполнении религиозныхпредписаний, уважении родителей, узах братской любви, помощи обездоленным,беспристрастии на суде, воздаянии за полученные блага и любви к отечеству 1196.Собственно осуществление этих предписаний, сочетающих традиционно римскиеи христианские представления, и является деятельной жизнью. И хотя, казалось бы,Исидор следует за своими предшественниками, в центре его концепции одеятельной жизни остается переосмысленное традиционно римское понятиеiustitia, неразрывно связанное с поддержанием единства общества, причемтермины iustitia и caritas оказываются в определенной степени синонимичными1197.В этом отношении обращает на себя внимание замечание, согласно которому нелюбит Бога тот, кто не соблюдает его предписания, которые, в свою очередь,сравниваются с королевскими законами1198.
Характерно, что судебные тяжбыотмечены Исидором как одна из причин, разрушающих caritas1199.Здесь же необходимо заметить: примечательно, что деятельность епископа,связанная с предполагаемыми судебными полномочиями и поиском балансаDiff.II.154. О понимании Исидором четырех добродетелей см.: Воронцов С. А. Преломлениестоической и патристической традиций понимания схемы четырех добродетелей…1196Diff. II.156: «Definito prudentiae genere, nunc partes iustitiae subiciamus.
Cuius primum est Deumtimere, religionem uenerari, honorem referre parentibus, patriam diligere, cunctis prodesse, nocere nulli,fraternae caritatis uincula amplectere, pericula aliena suscipere, opem ferre miserorum, boni acceptiuicissitudinem rependere, aequitatem in iudiciis conseruare». См. также: Марей Е. С. Понятиесправедливости…1197Cfr.: Diff.
II.158: «...iustitia dilectionem Dei et proximi seruat...» – Sent.II.3.7a: «Caritas indilectione Dei et proximi constat».1198Sent.II.3.5: «Qui Dei praecepta contemnit, Deum non diligit. Neque enim regem diligimus, si odioleges eius habemus».1199Sent. III. 56.1: «Negotiorum forensium sectatores propter proximi dilectionem saeculare negotiumdeserere debent, aut certe, manente proximi caritate, negotium sequantur terrenum. Sed quia perrarumest ut inter iurgantes caritas maneat…»1195255интересов между potentes и pauperes, Исидором обозначена как negotia, которыепредполагают действия на основании справедливости1200.Обращает на себя внимание исконно античное предписание любви котечеству, которая оказывается вписанной в совершенно новую идеологическуюсистему.
Как неоднократно отмечалось выше, отечество выступает как частьтриады rex, gens et patria Gothorum, составившей основу концепции новойполитической и социальной идентичности, объединившей испано-римлян иготов1201, а кафолическая вера, которая воспринималась как проявление лояльностикоролю и королевству, была основным условием допуска к общественной жизни,где благие дела (bona opera) могли быть реализованы1202. Сказанное проясняетотмеченную выше связь веры и деятельной жизни.Таким образом, можно предположить, что активная жизнь христианина (и, впервую очередь, епископа!) была призвана, среди прочего, укреплять Толедскоекоролевство и способствовать формированию новой социально-политическойобщности.