Диссертация (Лингвистическая доктрина Доминго де Санто Томаса в контексте грамматической традиции Испании XVI века), страница 93

horum|multa cernimus consuetudineconmutata. |quaecumque nomina ablatiuo casu singulari o littera fuerint terminata,201genetiuum |pluralem in rum syllabam mittunt, datiuum et ablatiuum in is, ut ab hocdocto, horum |doctorum, his et ab his doctis.contra hanc regulam inuenimus ab hac domo, domorum, |domibus et abhoc iugero, iugerorum, iugeribus.[GL – 4, 626 - 627]in his regulis |analogia uel ex conlatione positiuorum nominum uel ex deminutionecognoscitur.[GL – 4, 628](423)sunt praeter haec aptota, |quae neque per casus neque per numeros declinantur, utfrugi, nihili, nequam, fas, nefas,|nugas. de qua forma sunt etiam nomina numerorum aquattuor usque ad centum.

nam |ab uno usque ad tres per omnes casus numerideclinantur, et item a ducentis et deinceps |praeter mille.[GL – 4, 625](424)numerorum uero|nomina, quae declinantur, mobilia sunt uel per tres uel perduas |terminationes, ut unus una unum, duo duae duo, tres tria, ducentiducentae |ducenta; indeclinabilia uero communia sunt trium generum: hi et hae |et haecquattuor, quinque, sex et deinceps usque ad centum.

mille |quoque trium est generum,quia est indeclinabile)[GL – 2, 145]|quaeritur autem, quid sit inter indeclinabilia et aptota et monoptota? |et sciendum est,quod et aptota et monoptota indeclinabilia sunt: similiter |enim non uariantterminationem, sed immobilem eam seruant.[GL – 2, 184]sunt quaedam tam natura quam uoce mobilia, ut natus |0142| nata, filius filia;sunt alia natura et significatione mobilia. non etiam |uoce, ut pater mater,frater soror, patruus amita, auunculus |matertera;sunt alia uoce, non etiam naturae significatione mobilia, ut lucifer |lucifera,frugifer frugifera: siue enim de sole siue de luna siue de agro |siue de terra loquar, nullaest discretio generis naturalis in rebus ipsis, |sed in uoce sola;sunt alia quasi mobilia, cum a se, non a masculinis |feminina nascuntur, utHelenus Helena, Danaus Danaa, liber libra, |fiber fibra.

unumquodque enim eorumpropriam et amotam a |significatione masculini habet demonstrationem et positionem;[GL – 2, 142](425)|in i duo sunt denominatiua, ut plerisque uidetur, indeclinabilia, frugi |a fruge, nihili a202nihilo.[GL – 2, 121]|inuenitur etiam nequam, quod est indeclinabile trium generum, tam |comparatiuumquam superlatiuum, ut nequam nequior nequissimus.[GL – 2, 90]sed haec nomina nulla regula Latina uel Graeca sunt |moderanda, nisi si transferanturin aliquam declinabilem formam, quod |quidam historici fecerunt, ut AbrahamusAbrahami.[GL – 2, 148]excipitur unum indeclinabile in singulari numero, hoc cepĕ huius cepe[GL – 2, 109]et est sciendum, quod, si duo sint |nominatiui, ex utraque parte declinaturcompositum, ut respublica |reipublicae, iusiurandum iurisiurandi, quod Graecinumquam faciunt in |compositis.

dicunt enim, oportere compaginem, qua cohaerentin |compositione dictiones, immobilem manere. hoc igitur non seruantes[Latini] |diuisorum quidem utimur declinatione, accentu tamen compositorum.[GL – 2, 180]sed nostri |piper piperis declinauerunt, ut Persius[GL – 2, 205]er ipsum enim |nominatio fit, ut nominetur iste Homerus, ille Virgilius.

rectus autemdicitur, |quod ipse primus natura nascitur uel positione et ab eo factaflexione |nascuntur obliqui casus.[GL – 2, 185](426)de casu |casus est declinatio nominis uel aliarum casualium dictionum, quae |0184| fitmaxime in fine.[GL – 2, 184]cum |igitur femininum et neutrum supra dicti nominis ex corrupto et integrosint |composita hiatus causa et euphoniae alterutra pro altera utra et |alterutrum proalterum utrum, et necessario extrinsecus habuerint |declinationem, id est alterutrius.unde Cicero pro M(arco) Marcello: «quod |si in alterutro peccandum sit, malim timidusquam parum |prudens uideri».[GL – 2, 181]in his ergo, id est carentibus declinatione finalium |syllabarum, quae monoptotanominamus, uidentur casus fieri non uocis, sed |significationis dumtaxat.203[GL – 2, 184](427)|sunt alia, quorum nominatiuus quidem in usu non est, obliqui autem |sunt, ut Iouis IouiIouem a Ioue, quamuis uetustissimi nominatiuum|quoque hic Iouis proferebant, sicutde nominatiuo tractantes ostendemus.|sunt alia, in quibus tres obliqui inueniuntur, precis preci prece, frugis |frugifruge (uetustissimi tamen et frux et fruges nominatiuum |protulerunt);alia, in quibus duo: uicem uice, tabi tabo;alia, in quibus |unus, ut sponte, laterem (quamuis et ablatiuus eius etnominatiuus |et accusatiuus plurales inueniuntur.

Plautus inTruculento: |«quid maceriailla ait, in horto quae est, quae in |noctes singulas / |latere fit minor, qua is hoc ad uosdamni |permensus uiam est? :: / |nil mirum, uetus est maceria, ueteres si lateres |ruunt ::/ |0190| |ain tu * ueteres lateres ruere?»), |fas, nefas, caepe.[GL – 2, 189 – 190]in e productam Graeca sunt feminina et uel Graece declinantur,[GL – 2, 204]et barbara indeclinabilia non solum in am et in im, |sed in alias quoque literasterminant, in quas Latina uel Graeca nomina |non solent desinere, ut Abraham,Joachim, Loth, Ruth, Iacob,|Dauid, Balac.ostendit etiam natura |ipsius sermonis Punici, in quo omnia nomina uel masculinasunt uel |feminina.

ergo Capsa quoque et Thala oppidum et Tirimida similiter |figuratefeminina neutris sunt coniuncta. unde Sallustius in II | historiarum: «inter laeuamoenium et dextrum flumen Turiam, |quod Valentiam paruo interuallo praeterfluit»,[GL – 2, 201]alterutrius |uel alterius utrius alterutri uel alteri utri (utraque enim declinatio in |usuueterum est), neuter neutra neutrum neutrius neutri.[GL – 2, 197]|sunt igitur formae casuales sex:|monoptota, quae una terminatione pro omni casu funguntur, ut supra |dictum est,ut nequam, gummi, alpha, beta, cornu, quattuor, |0188| quinque, sex. his quidam adduntilla, quae tam uoce quam |significatione unum casum habent, ut huiusmodi,istiusmodi. |diptota sunt, quae duos diuersos casus habent tantum, ut uerua |ueribus (namueruum in usu non inuenimus) et fors forte |(Terentius in Phormione: |«o fortuna, o forsfortuna».

|Virgilius in I: |«forte sua Libycis tempestas appulit oris»), |tabi et tabo. |alia triptota, qualia sunt omnia neutra secundae declinationis in |singularinumero, ut templum templi templo, et in plurali tam in secunda |quam in tertia etquarta, id est omnia neutra pluralia, ut templa |templorum templis, sidera siderum204sideribus, cornua cornuum cornibus.

|alia tetraptota, qualia sunt omnia in r desinentia secundae |declinationis: puerpueri puero puerum.|alia pentaptota, qualia sunt omnia masculina uel femininasecundae |declinationis in us terminantia: doctus docti docto doctum docte, |VirgiliusVirgilii Virgilio Virgilium Virgili. |hexaptota sunt, quae sex diuersos casus habent, qualia sunt|masculina in usdesinentia, quae secundum declinationem quorundam |pronominum in ius efferuntgenetiuum: unus unius uni unum une ab uno (unus |quia de uocatiuo quidam dubitant,Caper, doctissimus antiquitatis |perscrutator, ostendit hoc usum Catullum et Plautum.Catullus: |«tu praeter omnes une de capillatis, / |Celtiberosae Celtiberiae fili».

|Plautusin friuolaria: |0189| «o amice ex multis mi une Cephalio»). |sole quoque antiqui.Ticidas in hymenaeo: |«felix lectule talibus / |sole amoribus».[GL – 2, 187 - 189]|liber septimus de ceteris casibus |terminales sunt nominum literae apud Latinos, utsupra quoque |docuimus, quattuordecim: uocales quidem quinque a e i o u,consonantes |uero nouem, semiuocales sex l m n r s x, mutae tres c d t. uocales,ut |poeta, monile, gummi, frugi, uirgo, cornu; semiuocales, ut sol, |templum, flamen,Caesar, ciuitas, Pollux; mutae, ut lac, caput, |aliud.

hoc enim nomen esse, et Probusin institutis artium |ostendit et ratio ipsa, de qua in pronomine latius tractabimus.ostendit |autem Probus his uerbis: hoc unum nomen tantum, id est alius, |quam maximepropter structuras genetiuo et datiuo casu |numeri singularis, sic anomale confirmatumsit declinari: |hic alius, huius alius, huic alii. inueniuntur etiam in y desinentia |Graeca:hoc Dory, hoc Aepy, nomina ciuitatium.[GL – 2, 283](428)|quaeritur autem, quid sit inter indeclinabilia et aptota et monoptota?|et sciendum est, quod et aptota et monoptota indeclinabilia sunt:similiter |enim non uariant terminationem, sed immobilem eam seruant.aptota |tamen sunt proprie dicenda, quae nominatiuum solumhabent, qui |plerumque et uocatiuus inuenitur et non accipitur etiam pro obliquis,ut |Iuppiter, Diespiter: non enim licet eodem pro genetiuo uel alio casu obliquo |uti(ideo dixi proprie dicenda, quia inueniuntur antiqui aptota pro|monoptotis et monoptotapro aptotis posuisse).

neutrum uero si sit aptotum, |necessario etiam pro accusatiuo etuocatiuo accipitur eius nominatiuus, quod |generale est omnium neutrorum, ut fas,nefas, ir, pus.monoptota |uero sunt, quae pro omni casu una eademqueterminatione funguntur, |qualia sunt nomina literarum et numerorum a quattuor usquead centum. |mille quoque indeclinabile est et siqua inueniuntur similia, ut hoc a |huiusa, hoc alpha huius alpha, hi quattuor horum quattuor, hoc |gummi huius gummi, hic ethaec et hoc nequam huius nequam, hi |quot, tot, horum quot, tot et barbara plurima, sedmagis omnia, nisi |si ea ad Graecam uel nostram regulam flectamus uel ab auctoribus205flexa |inueniamus.[GL – 2, 184](429)Quid est declinatio? Vocis variatio; quae circa finem tantum attenditur.[Nebrija 1495: 167]Quid est casus in nomine? Et respondet esse quosdam gradus declinationis per quosnomen inflectitur idest gradatim cadit.

Priscianus dicit casus est declinatio nominisquae maxime idest plaerumq fit in fine, nam & aliquando fit in medio ut in dictionibuscompositis quales sunt plaerusq, plaeraq, plaerumq, quilibet, cuiuslibet, cuilibet.[Nebrija 1495: 167]Quuotuplex est nominum inflexio? Sexcuplex. Monoptota inflexio est, cum per omnescasus nusquam nomen variatur, ut ador.