43386 (687377), страница 4

Просмтор этого файла доступен только зарегистрированным пользователям. Но у нас супер быстрая регистрация: достаточно только электронной почты!

Текст из файла (страница 4)

Артыкул 6 Закона Расiйскай Федэрацыi мае аналагiчную афарбоýку артыкула 34 «Закона…» Беларусi, якi тычыýся грамадзян, якiя пражываюць за межамi рэспублiкi. У тым i ý другiм заканадаýстве гаворыцца аб садзеяннi вывучэнню i развiццю роднай мовы на тэрыторыi iншай дзяржавы вышэй названых асоб³⁹.

Што тычыцца сродкаý масавай iнфармацыi, то больш менш аднолькавы змест мы знаходзiм у артыкуле 7 расiйскага «Закону…» i ý артыкуле 27 беларускага «Закону…».

У сферы адукацыi i выхавання агульнае есць у тым, што грамадзяне маюць права на атрыманне агульнай адукацыi на роднай мове, а таксама на выбар мовы вывучання ý межах магчымасцей, прадста ý леных сiстэмай адукацыi (артыкул 9 расiйскага i артыкул 21 беларускага «Закону…».

Што тычыцца мовы з’езда ý i форумаý, то выключэннi таксама iснуюць як у расiйскiм, так i беларускiм заканадаýстве. На гэтых пасяджэннях прадстаýнiкi iншых рэспублiк, якiя не ведаюць мовы на якой адбываецца гэтае пасяджэнне маюць права выступаць на роднай мове цi карыстацца перакладам (па артыкулу 11 беларускага i артыкулу 11 расiйскага «Закону…»). Адпаведныя палажэннi тычацца моý сродкаý масавай iнфармацыi (артыкулы 20 i 27 рускага i беларускага «Законау…» адпаведна).

Як мы бачым, «Закон аб мовах» ва ýсiх дзяржавах мае аднолькавае ý тым, што не абмяжоýваюцца правы нацыянальных меншасцяý, даецца магчымасць развiцця i iншых моý i культур на тэрыторыi вышейдадзеных дзяржаý. Але ж асноýны акцэнт робiцца на тое, што дзяржаýная мова застаецца галоýнай ва ýсiх сферах грамадства.

2.3 Дзейнасць і змяненні ў законе аб мовах РБ

Закон быý дасканала прадуманы. Без поспеху на працягу 10 год, беларуская мова павiнна была ýвайсцi ва ýсе сферы грамадскага жыцця рэспублiкi. Так у артыкуле I, дзе гаворыцца аб мэтах заканадаýства па пытаннях мовы: “Заканадаýства Беларускай ССР аб мовах мае на мэце ýрэгуляваць грамадскiя адносiны ý галiне развiцця i ýжывання беларускай, рускай i iншых моý, якiмi карыстаецца насельнiцтва рэспублiкi ý дзяржаýным, сацыяльна-эканамiчным i культурным жыццi, ахову канстытуцыйных правоý грамадзян у гэтай сферы, выхаванне паважлiвых адносiн да нацыянальнай годнасцi чалавека, яго культуры i мовы, далейшае ýмацаванне дружбы i супрацоýнiцтва народаý ”⁴⁰.

Закон павiнен быý кансалiдаваць беларускую нацыю, зрабíць мову, што дала назву рэспублiцы, роýнай сярод моý свету.

Вярхоýным Саветам была прадугледжана памяркоýнае, як ужо азначалася на працягу 10 год) увядзенне ý дзеянне Закона аб мовах.

Трэба адзначыць што напачатку выкананне “Закона…” iшло ý цэлым няблага: у многiх школах пачалi адкрывацца беларускамоýныя класы, у гарадах пачалi адкрывацца дашкольныя дзiцячыя ýстановы з беларускай мовай навучання, у ВНУ (асаблiва педагагiчных) пачалi выкладаць многiя прадметы па-беларуску, многiя дзiцячыя сады сталi беларускамоýнымi. Адным з першых стала працаваць на беларускай мове Мiнiстэрства культуры рэспублiкi. З 1 чэрвеня 1992 г. на дзяржаýнай мове працавала Акадэмiя навук⁴¹.

Аднак рэалiзацыя яго, закранаýшага iнтарэсы мiлiёнаý людзей, прыняла характар паспяховасцi, жоскага даýлення. Пры адсутнасцi дастатковай кадравай падрыхтоýкi, адпаведнай базы, без улiку памярканняý людзей колькасць першых класаý з беларускай мовай навучання павялiчылась з 20% у 1989 годзе да 75% у 1994 годзе. Кампанíя “беларусiзацыi” набыла палiтычны характар, выклiкала шэраг незадаволенняý бацькоý навучэнцаý.

У гэтых абставiнах прэзiдэнт Рэспублiкi Беларусь перанёс пытанне аб мовах на рэферээндум, якí адбыýся у 1994 годзе. У ходзе яго пытанне: «Цi згодны Вы з наданнем рускай мове роýнага статусу з беларускай?» 83,3% удзельнiкаý галасавання адказала «да» (а гэта 50% лiц ад усiх удзельнiкаý галасавання). I толькi 12,7% - «супраць».⁴²

Рэферэндум паказаý, што такiя паняццi, як нацыянальная самасвядомасць, нацыянальнае адраджэнне выхоýваюцца з дзяцiнства, а не разавымi дэкларацыямi i прыказамi.

I тым не менш дзяржава падтрымала адраджэнне беларускай мовы i культуры, праводзячы наступныя мерапрыемствы:

• працягвала падрыхтоýку кадраý настаýнiкаý беларускай мовы i лiтаратуры, беларускай гiсторыi i культуры па iншым дысцыплiнам, якiя пачалi выкладаць на беларускай мове;

• пачалася актыýная распрацоýка i выпуск падручнiкаý i вучэбных дапаможнiкаý, слоýнiкаý i iншай навучальнай лiтаратуры на беларускай мове па школьных дысцыплiнах i дысцыплiнах ВНУ;

• з улiкам поглядаý бацькоý i навучэнцаý падтрымлiваюць i павялiчваюць колькасць груп у дзiцячых садах, класаý у школах, ствараюць групы ý тэхнiкумах i вузах з беларускай мовай навучання;

• па меры падрыхто ýкi кадраý пашыраюць сферу прымянення беларускай мовы ý працы дзяржаýных органаý, асаблiва ý сферы адукацыi i культуры;

• зрабiлi правiлам, каб працоýнiкi названых органаý ведалi i ýжывалi ý сваёй дзейнасцi i беларускую i рускую мовы;

• для ýзвышэння прэстыжу беларускай мовы, беларускай культуры сярод насельнiцтва рэспублiкi, асаблiва сярод школьнiкаý i студэнцтва, шмат павiнны зрабiць беларускiя пiсьменнiкi, дзеячы культуры, вучоныя-фiлолагi, выкладчыкi ВНУ i школ, працоýнiкi радыё i тэлебачання.

Але нягледзячы на гэта чыноýнiкi розных рангаý, у тым лiку i на ýзроýнi адукацыi, усе гэта перанеслi на свой лад: беларускiя школы i беларускiя класы лiквiдуюцца, перавод справаводства на беларускую мову ý большасцi ýстаноý запыняецца, дзiцячыя сады зноý практычна сталi рускамоýнымi i раённыя газеты друкуюцца фактычна толькi на рускай мове.

Многiя артыкулы такiя як 11, 27, 28, 29, 31, 32, 4, 7, 12, 8, 10, 13, 14, 23 былi iгнараваны многiмi адказнымi работнiкамi дзяржаýных i недзяржаýных структур⁴³.

Такiм чынам перспектывы развiцця беларускай мовы ý рэспублiцы даволi змрочныя. У нашай рэспублiцы вельмi складаная моýная сiтуацыя, i яна вымагае вялiкiх мер i работы. У газеце «Правда» за 4 жнiуня 1988 года пiсалася: «Сама пастаноýка пытання – вывучаць цi не вывучаць родную мову – амаральная, а ва ýмовах Украiны i Беларусi яна пярэчыць духу агульнага паходжання i непахiснай дружбы тых братнiх народаý – рускага, украiнскага i беларускага, якiя развiвалiся з аднаго гiстарычнага кораня, i што ý сiтуацыi, якая склалася, абарону мовы павiнна ýзяць на сябе дзяржава» ⁴⁴.

Глава 3. Сучасная этнамоўная сітуацыя ў Беларусі

3.1 Месца і роля рускай мовы ў грамадскім жыцці Беларусі

Пасля сумнавядомага рэферэндуму 1995 года руская мова зноў, ужо каторым разам стала ў Беларусі дзяржаўнай. Нягледзячы на фармальную роўнасць з беларускай, яна адразу пачала імкліва выцясняць апошнюю з розных сфераў ужытку і асабліва са сферы адукацыі і сродкаў масавай інфармацыі.

Гэтая тэндэнцыя, насуперак моцнаму супраціву з боку беларускай інтэлігенцыі, працягваецца і дагэтуль, таму мы павінны добра ведаць гісторыю ўзнікнення і фармавання рускай мовы, яе ўплыў на менталітэт жыхароў Беларусі незалежна ад іх нацыянальнага, сацыяльнага ды канфесійнага статусу.

У XVII ст. руская мова фармуецца на глебе маскоўскай гаворкі, якая лічыцца ўзорнай і разам з тым ўжо тады мае шэраг запазычанняў са стара-беларускай мовы, асабліва ў будаўніцтве і рамёствах (да прыкладу, слова «кафель» са старабеларускага «кафля»). Жыхары этнічных беларускіх земляў упершыню непасрэдна сутыкаюцца з рускай мовай толькі ў сярэдзіне XVII ст. у часе вайны 1654-1667 гг., калі асноўная тэрыторыя нашай краі-ны была часова захопленая маскоўскім войскам. Менавіта тады адбылося першае масавае прымусовае перасяленне беларусаў у Маскоўскае княства, у тым ліку і ў Маскву, дзе якраз беларусы заснавалі Мяшчанскую слабаду і складалі тады блізу 30% насельніцтва гэтага горада⁴⁵.

У той час як пасля 1696 г. на тэрыторыі Вялікага Княства адзінай дзяржаўнай становіцца польская мова і пачынаецца заняпад беларускага пісьменства, у Расійскай імперыі назіраецца цалкам адваротная тэндэнцыя. Дзякуючы намаганням Ламаносава і Карамзіна руская мова становіцца мовай навукі і дзяржаўнага апарату і такім чынам атрымоўвае моцны штуршок у сваім далейшым развіцці. А пасля гвалтоўнага падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. руская мова становіцца дзяржаўнай і на абшарах усёй этнічнай Беларусі, якая паводле падзелу адышла да Расійскай імперыі. Да 1830-1831 гг. на Беларусі ў сферы адукацыі і навукі рускай мове моцную канкурэнцыю яшчэ складала польская, але пасля задушэння паўстання 1830-1831 гг. пачалася татальная русіфікацыя беларусаў, і нават назва краіны «Беларусь» з 1840 г. падлягала забароне.

Цягам XIX і асабліва XX стст. этнічнае беларускае насельніцтва рознымі шляхамі рэгулярна перасялялася ў Расію, а Беларусь, у асноўным яе буйныя і сярэднія гарады, актыўна і мэтанакіравана засялялася рускімі.

Найбольшай колькасці рускае насельніцтва ў Беларусі дасягнула ў 1989 г, калі, паводле перапісу, тут жыло 1342 тысячы рускіх. Якраз з пры-чыны іх непасрэднага моўнага ўплыву рускую мову ў якасці роднай назвалі 3244 тысячы жыхароў Беларусі (для параўнання, у 1979г. — 2688 тысяч), з іх толькі 1311 тысяч былі рускія, астатнія 1933 тысячы — прадстаўнікі іншых нацыянальнасцяў. I толькі зараз, пасля набыцця Беларуссю статусу незалежнай краіны, гэтыя лічбы змяніліся: грамадзян, што лічаць сябе рускімі па нацыянальнасці, значна паменела, а свядомых беларусаў стала болей⁴⁶.

3.2 Узаемадзеянне беларускай і рускай моў у Беларусі: уплыў, скажэнні, трасянка

Беларуская мова як нацыянальная мова аднаго з усходнеславянскіх народаў належыць да ліку жывых нармалізаваных літаратурна-пісьмовых моў сучаснасці. На працягу многіх стагоддзяў існавання склаўся яе слоўнік, выпрацаваліся фанетыка-арфаэпічныя і граматычныя сістэмы, вызначыліся літаратурныя нормы функцыянавання ўсіх без выключэння звенняў яе моўнай структуры: слова- і формаўтварэння, вымаўлення, акцэнтуацыі, напісання слоў ці іх частак і інш. Акрэсліліся адначасова прынцыпы лексіка-семантычнай спалучальнасці і граматычнай арганізацыі словаформ, мадэлі і тыпы адпаведных сэнсава-сінтаксічных пабудоў – словазлучэнняў, сказаў, у тым ліку складаных сінтаксічных утварэнняў на ўзроўні фразавых і звышфразавых адзінстваў.⁴⁷

Аднак, як і ўсякая іншая жывая мова, сваю камунікатыўную функцыю яна паспяхова можа выконваць толькі пры ўмове строгага і абавязковага захоўвання ў працэсе знасін усіх уласцівых ёй структураўтваральных і семантычных адметнасцей, законаў і правіл іх літаратурнага выражэння.⁴⁸

Сучасная беларуская мова існуе ў 3-х разнавіднасцях: літаратурная мова, народна-дыялектная мова і змешаная мова на беларускай аснове. Усе людзі, якія карыстаюцца гэтымі разнавіднасцямі з'яўляюцца носьбітамі беларускай мовы.

У межах сучаснай літаратурнай мовы суіснуюць дзве традыцыі. Адна разнавіднасць беларускай літаратурнай мовы атрымала назву "тарашкевіца" (паводле імя аўтара "Беларускай граматыкі для школ" Б.Тарашкевіча), другая – "чарнушэвіца" (паводле імя народнага камісара асветы Дзм.Чарнушэвіча). Абодва тыпы беларускай літаратурнай мовы маюць паміж сабой вельмі шмат агульнага і адрозніваюцца нязначнай колькасцю рыс. Маючы вельмі неаднолькавае пашырэнне ў грамадстве, абодва варыянты беларускай літаратурнай мовы тым не менш маюць выразны грунт для ўжывання.

У савецкия гады БССР лічылася напэўна самай “рускай” з усіх саюзных рэспублік. Атрыманы ў 1991 годзе суверэнітэт нічога тут не змяніў. У 1995 годзе руская мова атрымала статус афіцыйнай, што прывяло да амаль што поўнага знікнення беларускай мовы з афіцыйнах дакументаў. Сёння нязначная частка нацыянальнай інтэлігенцыі у паусядзённым жыцці размаўляе на беларускай мове. Пры гэтым іх чамусці называюць нацыяналістамі.

Большасць жа насельніцтва, па сутнасці, не валодае ні адной, ні другой дзяржаўнай мовай і карыстаецца так званай ”трасянкай” – жаргоннай сумяссю рускай і беларускай моў, тэмай мноства анекдотаў.

Спецыялісты адзначаюць цікавую тэндэнцыю: на Беларусі ідзе працэс фарміравання беларускага варыянта рускай мовы, што нагадвае тое, як за доўгія гады прыгнёту склаліся розныя варыянты ангельскай, французкай, нямецкай і іспанскай моў.

Існуе два варыянты “трасянкі”: першы – сумесь беларускіх і рускіх словаў з захаваннем беларускай фанетыкі, ідыяматыкі і сінтаксісу. Гэты варыянт распаўсюджаны ў сельскай мясцовасці. Другі варыянт – руская мова з беларускім вымаўленнем і захаваннем пэўнай колькасці беларускай лексікі і фразеалагічных выразаў. На гэтым варыянце трасянкі размаўляе моладзь у вёсцы і людзі сярэдняга ўзросту ў гарадах (яркі прыклад – маўлене прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі). Так ці інакш, "трасянка" з’яўляецца дамінуючай лінгвістычнай формай на Беларусі (размаўляе на ёй да 70 працэнтаў насельніцтва).

Акрамя “клінічнага выпадку” – “трасянкі” – у беларускай мове мае месца пэўны адыход ад нормы пад уздзеяннем рускай мовы Так часцей за ўсё назіраюцца наступныя памылкі на пісьме:

замена літары ё на літару е, хаця для расейскай мовы гэта лічыцца нормай;

Характеристики

Список файлов курсовой работы