Просмтор этого файла доступен только зарегистрированным пользователям. Но у нас супер быстрая регистрация: достаточно только электронной почты!

Текст из файла

Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт імя Максіма Танка

Кафедра методыкі выкладання беларускай мовы

Курсавая работа

Чытанне і аналіз казак на ўроках літаратурнага чытання

Члены камісіі: студэнткі 301 гр.

______________ факультэта ПіМПН

______________ завочнага аддзялення

______________ Барысевіч Наталлі Мікалаеўны

______________ кіраўнік: Верашчака Г.І.

______________

Мінск 2003

Тэма. Чытанне і аналіз казак на ўроках літаратурнага чытання.

Мэта. Даказаць, што вывучэнне казак з выкарыстаннем розных прыемаў і заданняў павышае ўзровень іх успрымання.

Задачы:

• разгледзець шляхі ўзнікнення казкі і далейшае яе развіццё;

• удакладніць класіфікацыю казак;

• вывучыць асаблівасці чытання і аналізу казак;

• вызначыць жанравыя і кампазіцыйныя асаблівасці казак;

• сістэматызаваць прыёмы і заданні для выкарыстання іх на ўроках літаратурнага чытання;

• эксперыментальна праверыць эфектыўнасць выкарыстання творчых заданняў.

Аб’ектам даследвання з’яўляецца працэсс чытання і аналізу казак на ўроках літаратурнага чытання.

Прадметам даследвання з’яўляюцца разнастайныя заняткі як сродак павышэння ўзроўню ўспрымання казак.

Гіпотэза. Выкарыстанне творчых заданняў пры вывучэнні казак садзейнічае павышэння ўзроўню іх успрымання.

Метады даследвання: вывучэнне псіхолага – педагагічнай і метадычнай літаратуры, назіранне, канстатуючы зрэз, эксперымент, аналіз работ.

Змест

Уводзіны.

Глава 1. Беларуская казка. Шляхі развіцця. Класіфікацыя.

§ 1.1 Шляхі развіцця беларускай казкі. Класіфікацыя.

§ 1.2 Паходжанне казак пра жывел.

§ 1.3 Развіцце чарадзейных казак.

§ 1.4 Узнікненне сацыяльна – бытавык казак.

Глава 2. Вывучэнне казак з улікам жанравай спецыфікі. Разнастайнасць заняткаў.

§ 2.1 Асаблівасці вывучэння казак розных жанраў.

§ 2.2 Ад разнастайнасці заняткаў да рэалізацыі мэт.

§ 2.3 Эксперыментальнае навучанне.

Заключэнне.

Дадатак.

Літаратура.

Уводзіны

Галоўная мэта школьнага навучання – фарміраванне асобы вычня. Чытанне як вучэбны прадмет мае ў сваім распаражэнні такі моцны сродак уздзеяння на асобу, як казка. Яна нясе ў сабе вялікі развіваючы і выхаваўчы патэнцыял: далучае дзіця да маральнага вопыта чалавецтва, развівае яго мысленне. Чым глыбей і паўней успрынята чытачом тая ці іншая казка, тым большае ўздзеянне на асобу яна аказвае. Пагэтаму ў якасці з вядучых задач навучання чытанню праграма вылучае задачу навучання успрыманню мастацкага твора.

Вывучэнне эпасу ў школе пачынаецца з казак. Гэта мэтазгодна, маючы наувазе вучэбна – выхаваучыя задачы, якія рашае настаўнік на уроках літаратурнага чатання.

Казкі адпавядаюць імкненню дзяцей да гераічнага, да усяго яркага і незвычайнага, іх здольнасці здзіўляцца, перабольшваць, фантазіраваць.

Казачныя сітуацыі і канфлікты не толькі даступныя і зразумелыя дзецям, яны глыбока закранаюць іх пачуцці. У казках станоўчы герой трапляе ў вельмі складаныя сітуацыі, на яго шляху шмат перашкод і выпрабаванняў, але ён іх адольвае.У казцы зло караецца, справядлівасць аднаўляецца.Усім сваім паэтычным ладам казка вучыць дзяцей пасцігаць народнае ўяўленне пра добрае і злое; высокае, сумленнае і агіднае, нізкае; гуманнае і жорсткае.Прычым у казцы гэта паказана “буйным” планам.

Менавіта на прыкладах простых, даступных твораў, якімі з’яўляюцца казкі, дзеці вучацца разумець змест твора, яго асноўную думку, знаёмяцца з галоўнымі дзеючымі асобамі, іх характарамі і ўчынкамі,ацэньваюць гэтыя ўчынкі.У элементарнай форме дзеці атрымліваюць уяўленне пра выяўленчыя сродкі мовы мастацкага твора.

Але дастаткова часта дзеці, чытаючы твор, успрымаюць апісанае няправільна, недакладна. Гэта звязана з тым, што настаўнік на ўроках літаратурнага чытання не працуе над здольнасцю аналізаваць твор мэтанакіравана.

Як паказвае практыка, мала выразна чытаць і аналізаваць твор, неабходна яшчэ ўмела спалучаць гэтыя віды работы з разнастайнымі прыёмамі і заняткамі, якія дапамагаюць дзецям глыбей разумець прачытанае, садзейнічаюць развіццю мовы, логікі мыслення і выхаванню пачуццяў.

Грунтоўнае вывучэнне методыкі работы над казкай, кампазіцыйных і жанравых асаблівасцей, разгляд і сістэматызацыя заняткаў, выкарыстоўваемых на ўроках літаратурнага чытання, - адным словам павышэнне прафесійнага ўзроўню і стала прычынай выбару дадзенай тэмы курсавой.

“На кожны твор, - пісаў К. ДЗ. Ушынскі, - мы павінны глядзець як на акно, праз якое мы можам паказаць дзецям той ці інша бок жыцця.” А каб нешта даць іншым, трэба гатым валодаць самому.

Глава 1

§1.1 Шляхі развіцця беларускай казкі. Класіфікацыя.

Сярод апавядальных жанраў вуснапаэтычнай творчасці беларусаў пераважнае месца займаюць казкі. Фальклорныя творы гэтага жанру даволі разнастайныя па свайму паходжанню, мастацкіх асаблівасцях і ідэйна – тэматычнаму зместу. У сувязі з гэтым значэнне гэтага фальклорнага жанру можна было б сфармуляваць наступным чынам.

Казка – гата мастацкае, вуснае, у пераважнай большасці празаічнае апавяданне сацыяльна – прававога, фантастычнага, або навелістычна – авантурнага зместу, якое адлюстроўвае рэчаіснасць пры дапамозе мастацкай выдумкі і заключае ў сабе дыдактычна – павучальны сэнс. (Па Чычараву У.І.)

Казкі адносяцца да старажытных відаў фальклору. Некаторыя іх жанры ўзніклі яшчэ ў першабытным грамадстве, але, відаць, пасля з'яўлення першых нескладаных песенных відаў, у прыватнасці працоўных песень. У класавым грамадстве былі выкліканы да жыцця новыя казачныя жанры. Некаторыя з іх працягваюць сваё развіццё і ў цяперашні час.

Народныя казкі прайшлі працяглы і складаны шлях развіцця, які яскрава адлюстраваў эвалюцыю і паступовы рост самасвядомасці людзей. Першапачаткова казкі былі цесна звязаны з міфалагічнымі поглядамі і ўяўленнямі, з анімізмам, татэмізмам (абагаўленнем жывёлы, раслін і нават прадметаў, якія лічыліся апекунамі, а то і сародзічамі людзей), магіяй і іншымі відамі першабытнай ідэалогіі, з поглядамі далёкіх нашых продкаў і іх наіўнымі ўяўленнямі аб прыродзе і грамадстве. Гэтыя погляды і ўяўленні выліваліся ў міфалогію.

Найстаражытнейшыя міфы ўсходніх славян да нашага часу не захаваліся. Яны яшчэ на ранніх зтапах класавага грамадства ў асноўным страцілі сваю язычаскую сутнасць дакладных расказаў і да нас дайшлі ў форме міфалагічных казак — казак аб жывёлах, цудадзейных (чарадзейных) казак і казак-былічак, якія вызначаюцца фантастычнасцю. Такі пераход ад «дакладных» міфаў да фантастычных казак звязан з паступовым падзеннем веры ў цудоўнае.

Фантастыка старажытных народных казак цесна пераплецена з выдумкай, якая выражаецца іменна ў фантастычнай форме. Фантастычная выдумка гэтых казак мае пазнавальнае значэнне, у іх «перш за ўсё павучальная «выдумка» — цудоўная здольнасць нашай думкі заглядваць далёка ўперад факта». Сапраўды, «аб каўрах-самалётах фантазія казачнікаў ведала за дзесяткі стагоддзяў да вынаходніцтва аэраплана, аб вялікіх скарасцях руху ў прасторы прадбачыла задоўга да паравоза, да газа- і электраматора». Гэта сведчыць аб тым, што казкі народжаны перш за ўсё працоўнай дзейнасцю людзей і іх барацьбой за лепшае жыццё.

У дакласавым грамадстве былі пераважна фантастычныя казкі — аб жывёлах, цудадзейныя (чарадзейныя) і казкі-былічкі. Праўда, на вышэйшых этапах дакласавага грамадства, а іменна пры радавым ладзе, з'явіліся і казкі новага тыпу, у якіх гаварылася аб выдатных падзеях, у асаблівасці ваенных подзвігах, і героях народа. Гэта былі зачаткі гістарычных паданняў, легенд і казак, а таксама бытавых паданняў і казак. Аднак яны ў дакласавым грамадстве часцей за ўсё мелі таксама фантастычны характар.

Толькі ў класавым грамадстве фантастыка казак набыла іншы сэнс. Гэта абумоўлена ростам свядомасці мас, развіццём пазнання законаў прыроды і грамадства. У гэты час фантастыка паступова страціла сваю непасрэднасць у адлюстраванні рэчаіснасці і стала ўмоўна мастацкім прыёмам народнай творчасці, які выкарыстоўваецца з мэтай адлюстравання з'яў жыцця. З гэтым складаным працэсам цесна звызана і пераасэнсаванне старажытных казачных сюжэтаў і вобразаў у плане прыстасавання іх да рэчаіснасці класавага грамадства. Пры гэтым робіцца ўпор на сацыяльныя з'явы, а таму матывы барацьбы старажытных казак з грознымі з'явамі прыроды і грознымі жывёламі паступова пераўвасабляліся ў матывы сацыяльна-грамадскага характару, сталі адлюстроўваць новае жыццё і класавыя адносіны. Гэтым тлумачыцца таксама і тое, што многія казкі, якія ўзніклі ў дакласавым грамадстве, пазней набылі алегарычны (іншасказальны) сэнс.

Усё ж жыццё класавага грамадства не магло знайсці поўнага адлюстравання ў старых казачных жанрах. Сама рэчаіснасць выклікала з'яўленне гістарычных паданняў, легенд і казак і яшчэ ў большай ступені рэалістычных казак сацыяльна-бытавога зместу. З'яўленне легенд рэлігійна-хрысціянскага характару, якія некалькі адасоблены ад іншых казачных відаў, таксама абумоўлена новай гістарычнай рэчаіснасцю феадальнага і часткова капіталістычнага грамадства, у прыватнасці ўзнікненнем і развіццём хрысціянства.

У Беларусі аж да Кастрычніка народныя казкі мелі для свайго развіцця спрыяльную глебу. Не малаважную ролю адыгралі параўнальна марудныя тэмпы рэзвіцця краіны, якая многія стагоддзі цярпела прыгнёт захопнікаў, а таксама трываласць старажытных фальклорных традыцый. Сукупнасць гэтых умоў садзейнічала развіццю беларускай казачнай творчасці. Невыпадкова знаўца ўсходнеславянскіх казак С. У. Саўчанка адзначаў, што «па жывасці і харастве расказа беларускія казкі не маюць сабе роўных».

Народныя казкі, як і песні, адносяцца да масавых відаў фальклору. Усё ж у стварэнні і распаўсюджванні іх вялікую ролю адыгралі народныя майстры-казачнікі, якімі Беларусь заўсёды была багата.

3 таленавітых казачнікаў дакастрычніцкай Беларусі вызначаюцца Рэдкі і Аземша, ад якіх А. Сержпутоўскі запісаў многа цудоўных народнапаэтычных твораў («Сказки и рассказы белорусов-полешуков». Спб., 1911). Характэрна, што Рэдкі любіў расказваць як цудадзейныя, так і рэалістычныя казкі, а Аземша — галоўным чынам рэалістычныя казкі і анекдоты, у прыватнасці накіраваныя супраць духавенства («Завідны поп», «Мужык, пан і ксёндз», «Новы чорт» і інш.). Гэтыя казачнікі былі сапраўднымі майстрамі вуснага апавядання, мастацкай дэталі, арыгінальных замалёвак быту і прыроды (асабліва добра маляваў прыроду Аземша). Іх казкі адзначаюцца высокім ідэйна-мастацкім узроўнем.

Савецкая Беларусь таксама славіцца казачнікамі. Для прыкладу можна спаслацца на Гулевіча, ад якога нашы фалькларысты запісалі многа казак, у тым ліку літаратурнага паходжання. Любімымі творамі яго былі цудадзейныя казкі, у прыватнасці аб багатырах, і рэалістычныя казкі і анекдоты, у якіх найбольш поўна адлюстравана барацьба працоўных і іх імкненне да лепшай будучыні.

Народныя казкі з'яўляюцца гордасцю беларусаў. Па багаццю і разнастайнасці яны займаюць першае месца ў казачным рэпертуары ўсходніх славян і адно з першых месц сярод казак народаў свету.

Беларускія казкі ў сваім развіцці прайшлі складаны шлях, многія этапы якога ўласцівы казачнаму эпасу і іншых народаў. Аднак найбольш блізкі беларускія казкі да творчасці славянскіх народаў, асабліва рускага і ўкраінскага, што вынікае з агульнасці паходжання і гістарычнага лёсу ўсходніх славян. Адсюль зразумела, чаму беларускія казкі маюць больш агульных рыс з казачным эпасам рускіх і ўкраінцаў, чым уласных спецыфічных асаблівасцей, на складанне якіх прыпадае, магчыма, значна меншы адрэзак часу ў параўнанні з усім гістарычным перыядам развіцця гэтага жанру.

Але побач з гэтым беларускія казкі маюць сваю спецыфіку і з'яўляюцца дастойным укладам у агульную скарбніцу духоўнай культуры славянскіх народаў. Казачны эпас беларускага народа — вельмі каларытная з'ява, якая прыцягвала да сябе ўвагу многіх вучоных. Высока ацэньваў беларускія казкі акад. Я. Ф. Карскі. Ен падкрэсліваў іх багацце і дасканаласць мастацкай формы.

Беларускія казкі, як заўважалі даследчыкі, вылучаюцца з казачнага эпасу ўсходніх славян вялікай колькасцю казак аб жывёлах, наяўнасцю рэшткаў некаторых архаічных форм, якія дапамагаюць даследчыкам вырашаць праблемы паходжання і развіцця казачнага эпасу ўсіх славянскіх народаў. Але найбольш істотнай адзнакай, што вызначае казачны эпас беларусаў і надае яму вялікае грамадска-палітычнае значэнне, з'яўляецца наяўнасць значнай групы антыпрыгонніцкіх і антырэлігійных казак. Антыпрыгонніцкія і антырэлігійныя казкі ёсць у фальклоры іншых народаў, аднак спецыфічныя ўмовы, у якіх беларускія працоўныя вялі барацьбу супраць класавых ворагаў, садзейнічалі таму, што гэтыя творы набылі незвычайную ідэйную вастрыню і распаўсюджанне ў масах.

Беларускі казачны эпас вызначаецца таксама сваёй паэтычнай мовай, хаця многія паэтычныя сродкі і кампазіцыйныя прыёмы з'яўляюцца агульнымі для казак усіх славян.

Некаторыя вядомыя ў славянскім фальклоры вобразы набылі ў казачным эпасе беларускага народа своеасаблівае мастацкае ўвасабленне. Асобныя мастацкія вобразы можна лічыць больш уласцівымі беларускаму фальклору.

Казкі ва ўсёй сукупнасці можна вызначыць як вуснапаэтычныя эпічныя апавяданні, якія адлюстроўваюць рэчаіснасць (пры дапамозе выдумкі) у фантастычным або рэалістычным асвятленні. У сувязі з гэтым усе народныя казкі па спосабу адлюстравання рэчаіснасці можна раздзяліць (умоўна) на два цыклы: фантастычныя і рэалістычныя. Да першых адносяцца тыя, у якіх пераважае фантастыка, а да другіх - казкі з рэалістычным паказам жыцця.

Да фантастычных казак, якія ўзніклі яшчэ ў дакласавым грамадстве, адносяцца казкі аб жывёлах, цудадзейныя, або чарадзеішыя, казкі, казкі-легенды, гістарычныя. легенды і большасць гістарычных казак. Да рэалістычных казак, якія з'явіліся ў класавым грамадстве, належаць гістарычныя паданні, некаторыя гістарычныя казкі, сацыяльна-бытавыя казкі-навелы, анекдоты, сказы і сацыяльна-бытавыя паданні. Асобную групу складаюць казкі-небыліцы і надакучныя казкі, у якіх мудрагеліста спалучаюцца і фантастычныя, і рэалістычныя элементы.

Беларускія казкі можна падзяліць на некалькі вялікіх груп, улічваючы ідэйна-тэматычны змест і характар мастацкай выдумкі. У сучаснай фалькларыстыцы прынята звычайна такая класіфікацыя казак: казкі аб жывёлах, казкі чарадзейныя, бытавыя, авантурна-навелістычныя і казкі-былічкі. Усе гэтыя катэгорыі казак, зразумела, вядомы і ў беларускім фальклоры, але найбольш пашыранымі відамі беларускіх казак, на якіх неабходна спыніцца больш падрабязна, з'яўляюцца казкі аб жывёлах, чарадзейныя і сацыяльна-бытавыя, сярод іх вылучаюцца антыпрыгонніцкія, антырэлігійныя і ўласна бытавыя.

Гэта класіфікацыя, як і многія іншыя, мае свае недахопы і можа быць прынята толькі ўмоўна. У працэсе творчага развіцця вуснай народнай паэзіі класіфікацыйныя межы могуць парушацца, і часта адзін і той жа твор набывае рысы і чарадзейнай і антыпрыгонніцкай казкі, або казкі аб жывёлах і чарадзейнай і г. д. Аднак класіфікацыя, няхай і ўмоўная, вельмі патрэбна. Яна групуе творы па асаблівасцях сістэмы мастацкіх вобразаў, стылю і г. д. і дазваляе глыбей разумець прыроду і спецыфіку казачнай фантастыкі кожнай з вылучаных груп твораў, іх ідэйны змест, асаблівасці мастацкай формы, шляхі і перспектывы развіцця і многія іншыя важныя пытанні.

Такім чынам, казкі адлюстроўваюць эвалюцыю і рост самосвядомасці людзей. Гэты від фальклору бярэ свой пачатак з міфаў. Развіццё беларускай казкі садзейнічала сукупнасць маруднага тэмпу развіцця нашай краіны і трываласць старажытных фальклорных традыцый. З таленавітых казачнікаў Беларусі вызначаюцца Рэдкі і Аземша, чые казкі адзначаюцца высокім ідэйна – мастацкім узроўнем. Беларускія казкі блізкі да творчасці славянскіх народаў, асабліва рускага і украінскага, што вынікае з агульнасці паходжання і гістарычнага лёсу усходніх славян. Існуюць розныя падыходы да класіфікацыі казак:

1. Па спосабу адлюстравання рэчаіснасці.

2. З улікам ідэйна – тэматычнага зместу і характару мастацкай выдумкі.

§ 1.2 Паходжанне казак пра жывел.

Казкі аб жывёлах (або жывёльны эпас), па ўсёй верагоднасці, з'яўляюцца самымі старажытнымі па паходжанню. Аб гэтым гаворыць не толькі прастата іх зместу, але ў першую чаргу адлюстраванне ў гэтых казках старажытнейшых міфалагічных поглядаў і такіх уяўленняў, як анімізм, татэмізм і заамарфізм (увасабленне бажэстваў у вобразах звяроў). Першабытныя людзі сустракаліся і вялі барацьбу перш за ўсё з жывёламі. Таму натуральна, што жывёлы прыцягвалі асаблівую ўвагу нашых далёкіх продкаў, што адлюстравана і ў іх казках-міфах, у якіх дзейнічаюць жывёлы, а ў радзе выпадкаў побач з імі выступаюць і людзі.

На ранніх этапах развіцця чалавечага грамадства многія жывёлы, у асаблівасці такія грозныя звяры, як мядзведзь, воўк і інш., здаваліся людзям разумнымі істотамі, бо яны ўмелі (у сілу натуральнага адбору) лёгка здабываць сабе ежу, хавацца ад ворагаў, у тым ліку ад паляўнічых, нечакана нападаць на іх і г. д. Усё гэта парадзіла няправільныя ўяўленні першабытных людзей аб здольнасці жывёл думаць, разважаць, гаварыць, разумна наладжваць сваё жыццё.

3 цягам часу, з паступовым пазнаннем і падпарадкаваннем прыроды, у тым ліку прыручэннем многіх карысных жывёл, з развіццём прылад і сродкаў, якія забяспечвалі людзям перавагу над звярамі, характар і вобразы казак-міфаў аб жывёлах сталі мяняцца. Татэмы пачалі губляць звышнатуральную сілу, і наогул казачныя жывёлы сталі ўступаць людзям ва ўсім. Казкі-міфы аб жывёлах паступова перасталі прымацца ўсур'ёз, стала ўсведамляцца іх фантастыка. Так міфалагічныя расказы аб жывёлах ператварыліся ў казкі з іх

усвядомленай выдумкай. Самыя старажытныя казкі-міфы ў крайнім выпадку паказвалі найбольш грозных жывел не толькі разумнымі, але і моцнымі, якія перамагалі чалавека. У больш познія часы ўжо чалавек аказваецца пераможцам. Напрыклад, у казцы «Мужык, мядзведзь і ліса» апавядаецца аб тым, як селянін перахітрыў не толькі мядзведзя, але і лісу: пры дапамозе яе забіў мядзведзя, а затым лісу зацкаваў сабакамі. У казцы «Чалавечы розум» гаворыцца аб перамозе селяніна над воўкам, дзікам і мядзведзем і г. д. Такія казкі аб жывёлах маглі з'явіцца ў больш познія часы, не раней пераходнага перыяду ад дакласавага да класавага грамадства, калі ўжо была адчувальнай сіла не толькі калектыву, але і асобнага члена грамадства.

Характеристики

Тип файла документ

Документы такого типа открываются такими программами, как Microsoft Office Word на компьютерах Windows, Apple Pages на компьютерах Mac, Open Office - бесплатная альтернатива на различных платформах, в том числе Linux. Наиболее простым и современным решением будут Google документы, так как открываются онлайн без скачивания прямо в браузере на любой платформе. Существуют российские качественные аналоги, например от Яндекса.

Будьте внимательны на мобильных устройствах, так как там используются упрощённый функционал даже в официальном приложении от Microsoft, поэтому для просмотра скачивайте PDF-версию. А если нужно редактировать файл, то используйте оригинальный файл.

Файлы такого типа обычно разбиты на страницы, а текст может быть форматированным (жирный, курсив, выбор шрифта, таблицы и т.п.), а также в него можно добавлять изображения. Формат идеально подходит для рефератов, докладов и РПЗ курсовых проектов, которые необходимо распечатать. Кстати перед печатью также сохраняйте файл в PDF, так как принтер может начудить со шрифтами.

Список файлов сочинения