61300 (674226), страница 2
Текст из файла (страница 2)
Бронзавы век. Рассяленне індаеўрапейцаў
Культура шнуравай керамікі
Каля 200 гадоў да н.э. Пачаўся брогзавы век, спачатку ў паўдневай Беларусі. На паўночную частку ен распаўсюдзіўся некалькі некалькі пазней.
Вельмі важнай рысай бронзавага веку з’яўлялася паўсюднае распаўсюджванне жывелагадоўлі і першабытнага земляробства, прычым удзельная вага жывелагадоўлі была больш значная. Невялікія ўчасткі зямлі апрацоўваліся каменнымі і рогавымі матыкамі. Жалі крамяневымі сярпамі, зерне расціралі з дапамогай ручных зерняцерак. Больш разнастайным па вызначэнню стаў гліняны посуд. Змянілася форма пасудзін. Іх дно было акруглым, затым сплошчаным і, нарэшце, зусім плоскім, што тлумачыцца з’яўленнем ачага з роўным подам і стала. Разам з тым узнікла маемасная няроўнасць, вылучылася рода-племянная знаць.
У бронзавым веку вылучаецца некалькі перыядаў. Сярэдні — прыпадае на прамежак часу 1600-1000 год да н. э. Тэрыторыя Беларусі ўвайшла ў арэал культур шнуравай керамікі, які працягнуўся ад Урала да Рэйна і паўдневай Скандынавіі.
Посуд сярэднядняпроўскай культуры рэзка адрозніваўся ад неалітычнага, рабіўся з шчыльнага глінянага цеста, у якое дамешвалі пясок, кварц. У звычайных гаршках арнаментавалася толькі верхняя частка і шыйка.
Насельніцтва Прыбалтыкі і паўночнв заходніх раенаў Беларусі ў 2200-1800 гг. да н. э. Належала да адной культуры — баявых лодкападобных сякер, якую таксама называюць прыбалтскай, жуцаўскай, або вісланеманскай. Для гэтага адгалінавання культуры шнуравой керамікі былі характэрныя могільнікі, або адзінакавыя пахаванні ў дастаткова глыбокіх ямах. Памершых клалі на бок у скручаным стане. Калі гэта быў мужчына, яго забяспечвалі прыладамі працы і зброяй — свідраванай сякерай, сякерай-клінам, лукам са стрэламі, часам гарпуном, долатам. Пры жанчыне амаль заўседы знаходзяцца каралі-падвескі з бурштыну, зубоў, каменя.
Культура шнуравай керамікі Палесся і Валыні ўсталявалася на паўдневым захадзе Беларусі, Валыні і ў прылеглых раенах Польшчы (па Бугу). На паселішчах выяўлены прамавугольныя двухкамерныя жытлы даўжыней да 12 м пры паглыбленні звыш 1 м, якія размяшчаліся ў 1-2 рады. Дах быў двухсільным, абапіраўся на бакавыя слупы, падлога глінабітная. Вогнішчы былі ў куце кожнай камеры. Больш вывучаны пахаванні пад курганамі, даволі часта групавыя, сямейныя. Пад насыпам і ў самім насыпе — рэшткі вогнішчаў. Інвентар бедны — пасудзіны, некаторыя каменныя прылады, упрыгожванні, зусім рэдкія мэталічныя вырабы.
Сяро рабочага інвентара — крамяневыя сярпы некалькіх тыпаў, дробныя наканечнікі стрэл, трохвугольныя з увагнутай асновай або з чаранкамі, каменныя зерняцеркі, свідраваныя сякеры і сякеры-кліны, ліцейныя формы і ціглі (прыкмета металургіі). Шпількі, бранзалеты, фібулы, кольцы розных тыпаў дапаўнялі вопратку. Насельніцтва разводзіла буйную і дробную рагатую жывелу, коней, свіней, займалася земляробствам.
Стражытныя плямены
У бронзавым веку адбывалася пранікненне плямен з культурамі шнуравой керамікі ў вобласць, якая была па-ранейшаму занята неалітычнымі пляменамі. Спярша яны накіроўваліся ў Прыбалтыку, Панямонне, а пазней, каля 2 тысяч год да н. э. — у верхняе Падняпроўе, непасрэдна з Валыні — у паўднева-заходнія раены Беларусі.
У адрозненні ад аселага неалітычнага насельніцтва плямены культур шнуравой керамікі былі больш рухомымі. Іх спосаб гаспадарання — у асноўным жывелагадоўля — рэзка адрозніваўся ад прысвойваючай гаспадаркі (рыбалоўства) мясцовых жыхароў, таму карэнныя супярэчнасці паміж імі развіцця не атрымалі.
Упершыню ў 1500-2000 гг. да н. э. уся паўдневая Беларусь была аб’яднана адной, тшцінецкай культурай ( і яе разнавіднасцямі — сосніцкай, камароўскай, лебядоўскай), якая займала абшары ад Польшчы да басейна Дзясны. Павялічэнне колькасці насельніцтва і статкаў, адначасовае пагаршэнне ўмоў для жывелагадоўлі прымушалі плямены перасяляцца на новыя землі. Такія вандроўкі (міграцыі) адбываліся хвалямі. Разрастанне і цеснае ўзаемадзеянне плямен у бронзавым веку адбывалася на фоне больш глыбіннага працэсу, узнікнення маемаснай няроўнасці паміж супляменнікамі (сем’мі), родамі і пляменамі. Мацярынска-родавыя адносіны былі выціснуты патрыярхальнымі, шлюбы з чужаземцамі паялічвалі разнастайнасць антрапалагічных тыпаў, узбагачалі генафонд, судзейнічалі паяўленню пакаленняў, больш здатных для паскоранага развіцця.
У народднай культуры беларусаў захаваліся некаторыя ўяўленні, характэрныя для мацярынска-родавага ладу, татэмізму. Многа стражытных рысаў у “каравацным” вясельным абрадзе. Значную ролю адыгрываюць жывелы — дзеючыя асобы фальклору: пярэваратні, буслы, мядзведзі... Вытокі геамітрычных арнаментаў легка прасачыць сярод узораў неалітычнага посуду.
Жалезны век. Балты і славяне
Майстры-металургі
Пачатак жалезнага веку звязаны з асваеннем людзьмі спосабаў атрымання жалеза і вырабу з яго разнастайных рэчаў для гаспадаркі, побыту і ваеннай справы. Здабываць жалеза на тэрыторыіі Беларусі людзі пачалі ў 700-600-я гады да н. э., а ў паўночнай яяе частцы, на тры-чатыры стагоддзі пазней. Яны маглі самі вынайсці спосабы яго здабычы або запазычыць гэта ў суседзяў.
Узровень развіцця вытворчых сіл і грамадства прынята параноўваць з еўрапейскім Гальштатам — перыядам ранняга жалезнага веку (900—400-я гг.да н. э.), які змяніўся Латэнам, што існаваў да пачатку нашай эры. Старажытныя майстры-металургі не маглі атрымаць такой высокай тэмпературы, пры якой плавіцца жалеза. Аднак яны вынайшлі больш просты спосаб здабываць яго з балотных руд. Балотную руду “варылі” ў пячах-домніцах. Такая печ рабілася з гліны і мелу ў папярэчніку 0,5 м. Ля самага дна знаходзіліся адтуліны, куды ўстаўляліся гліняныя трубкі — соплы. У прымітыўную домніцу засыпалі пластамі драўляны вугаль і згадзя раздробленую балотную руду. Вугаль падпальвалі і праз соплы ўдзіламі халоднае “сырое” паветра. Пагэтаму працэс, які адбываўся ў печы, даследчыкі называюць сырадутным.
Многія каменныя і бронзавыя прылады працы ў жалезным веку былі заменены жалезнымі. З дапамогай жалезнай сякеры можна было ачышчаць ад лесу значныя дзялянкі, якія былі неабходны для падсечнай (ляднай) сістэмы земляробства, характэрнай для ранняга жалезнага веку ў лясной паласе. Ссечаныя дрэвы спальвалі і попелам угнойвалі глебу. У яе высявалі зерне і баранавалі “сукаваткай”, якую рабілі з верхавіны дрэва. Вырошчвалі проса, пшаніцу, бабы. Калі ўраджай рэзка зніжаўся, дзялянку пакідалі і пераходзілі на іншую, загадзя падрыхтавану. Кінутае поле зарастала хмызняком і травой, станавілася “лядай”. Ляднае земляробства паступова ператварылася ў галоўны занятак старажытных плямен. Развіцце земляробства павысіла гаспадарчае значэнне жывелагадоўлі (гадавалі рабочую жывелу).
Жалеза з’яўлялася асноўным матэрыялам, з якога выраблялі зброю — наканечнікі стрэл і дзідаў (коп’яў), баявыя сякеры, нажы ды шмат што іншае. З дапамогай жалезных сякер і цяслаў уводзілі больш трывалыя, чым раней, жылыя і гаспадарчыя пабудовы. Жалезныя прылады працы забяспечылі далейшае развіцце іншых галін хатняга рамяства — апрацоўку дрэва, косці і рога жывел. Значнага развіцця дасягнула апрацоўка бронзы і іншых каляровых металаў, з якіх звычайна выраблялі ўпрыгожанні.
Разлажэнне першабытнаабшчынных адносін, сутычкі паміж родамі і пляменамі знайшлі адлюстраванне ў характары ўмацаваных паселкаў, рэшткі якіх называюцца гарадзішчамі. Побач з многімі гарадзішчамі знаходзіліся неўмацаваныя селішчы, на якіх жыла большасць мясцовых жыхароў. У час небяспекі яны знаходзілі прытулак за равамі і валамі гарадзішчаў.
Археалагічныя культуры ранняга жалезнага веку
У раннім жалезным веку на тэрыторыіі Беларусі знаходзіліся некалькі вялікіх груп плямен са сваімі асобнымі прыкметамі матэрыяльнай культуры і рытуалам пахавання. Паўдневую Беларусь засялілі плямены мілаградскай і паморскай культур. У сярэдняй і паўночнай частцы рэспублікі была пашырана культура штрыхаванай керамікі і днепра-дзвінская.
Мілаградская культура належала пляменам ранняга жалезнага веку, якія ў 7-3 стст. Да н. э. Жылі ў Сярэднім і Верхнім Паднапроўі на тэрыторыіі сучасных Гомельскай, Магілеўскай, усходзе Брэсцкай, поўдні Мінскай абласцей, поўначы Украіны. Насельніцтва жыло на гарадзішчах і неўмацаваных паселішчах. Мілаградцы карысталіся дзідамі ды стрэламі з жалезнымі наканечнікамі, жалезнымі сякерамі, сярпамі, нажамі і нават брытвамі. Шматлікія віды ўпрыгожанняў звязаны з адзеннем. У асобных мясцовасцях насілі маніста з прывазных шкляных пацерак. Посуд у плямен мілаградскай культуры кругладонны, верхняя частка якога арнаментавалася ямкамі, насечкамі, зашчыпамі. Памершых плямены мілаградскай культуры хавалі на бескурганных могільніках каля гарадзішчаў (даследавана 150 пахаванняў). На раннім этапе бытавалі абрады трупапалажэння і трупаспалення. Вядомы пахаванні ў курганах. Мілаградская культура існавала да рубяжа нашай эры і на познім этапе суіснавала з зарубінецкай культурай.
З канца першага тысячагоддзя да н. э. у Верхнім і Сярэднім Падняпроўі, там, дзе раней знаходзіўся асноўны арэал мілаградскай культуры, склалася зарубінецкая культура, пляменам якой належыць значная роля ў гісторыі насельніцтва ранняга жалезнага веку. Зарубінецкая культура была пашырана ў межах Гомельскай, Магілеўскай, часткі Брэсцкай, Менскай абласцей.
У пачатковы перыяд існавання зарубінецкай культуры асноўным тыпам пасяленняў былі гарадзішчы. Каля гарадзішчаў узніклі селішчы і бескурганныя могільнікі. На кожным зарубенецкім паселішчы выяўляюцца прыкметы здабычы і апрацоўкі жалеза. Упрыгожанні з бронзы таксама рабілі на месцы, што пацвярджаюць гліняныя тыглі для плаўкі каляровых металаў, формы, у якіх адлівалі вырабы. Сярод глінянага посуду вылучаюцца тры групы: кухонныя гаршкі, міскі ды невялікія кубкі з ручкамі.
Заключэнне
Разгледжаная вышэй эпоха старажытнага грамадства ў гісторыі Беларусі змяняецца, як і ў краінах Заходняй і Сярэдняй Еўропы, сярэднявеччам , якое мае свой ранні перыяд. У сваю чаргу беларускае ранняе сярэднявечча падзяляецца на два этапы: балцка-славянскі, калі славяне рассялялі на землях сярод балціх абарыгенаў, і полацкі. У полацкі перыяд у гісторыіі Беларусі адбываўся пераход да класавага грамадства і Полацкае княства з’ўлялася вытокам беларускай дзяржаўнасці.
Літаратура
-
Нарысы гісторыі Беларусі. У 2-х частках — Мн. 1994г., частка 1.
-
Гісторыя Беларусі. У 2-х частках. Пад рэдакцыяй Я.К. Новіка, П.С. Марцуля.
Размещено на http://www.allbest.ru
9
![](https://s.studizba.com/z.php?f=/templates/si/i/noavatar.png&w=100&h=100&t=1"){kind=avatar}
