13136-1 (661304), страница 4
Текст из файла (страница 4)
Абарона замкавых комплексаў вялася рознымі метадамі. Як правіла, пад час аблогі ворагі імкнуліся скарыстацца рознымі прыстасаваннямі. Асабліва жахлівая сітуацыя магла ўзнікнуць у драўляных пабудовах, якія праціўнік імкнуўся падпаліць. Абаронцы ў сваю чаргу, каб спыніць ворага, карысталіся гарачай смалою, драўлянымі бярвеннямі, якія скідвалі з пагоркаў, каменнямі. Нарэшце, з XV ст. абодвы бакі пачалі шырока выкарыстоўваць гарматы. У кожным замку было па некалькі гармат. У XVI ст. Аршанскі замак меў асабісты цэйхгаўз, дзе захоўваліся трыццаць тры гакаўніцы, дваццаць аркебузаў, тры невялікія гарматы, жалезны кій для стрэльбаў, ядры, кулі, свінец, порах, фіцілі, салітра і сера /13, с. 83/. Згодна рэвізіі 1552 г. у Полацку мелася дзесяць лёгкіх бронзавых гармат на колах, адна вялікая бронзавая гармата, две жалезныя, семдзесят дзевяць гакаўніц і г. д. /13, с. 116/
Як ужо казалася вышэй, у першай главе маёй навуковай работы, замкі выконвалі не толькі абарончыя, але таксама адміністрацыйныя функцыі. Да гэтага трэба дадаць, што ў замках месціліся турма, розныя сховішчы, магла захоўвацца скарбніца, былі жылыя пакоі і г. д. Прыкладам можа служыць Крэўскі замак, ператвораны вялікім князем Ягайлам ў канцы XIV ст. у адзін з галоўных цэнтраў дзяржавы. У замкавай турме ўтрымоўваліся яго дзядзька Кейстут і стрыечны брат Вітаўт. Калі Кейстут быў задушаны, то Вітаўту з дапамогай хітрасці ўдалося ўцякчы ў Ордэн. У 1385 г. тут была заключана Крэўская унія.
У XVII - XVIII стст. прыватнаўласніцкія замкі ператварыліся ў буйныя культурныя цэнтры. Асаблівую славу ў XVIII ст. набыў Нясвіжскі замак, радавое гняздо Радзівілаў. Вось, што пісаў пра яго А. Г. Кіркор: "Яго пастаянна паляпшалі, выдатна ўтрымоўвалі, ён быў моцнай цвярдыняй, неаднаразова граміўшай нападаючых ворагаў… Пад час вайны 1654 г. рускія войскі ўзялі горад і большую яго частку спалілі. Шмат пацярпеў і замак. У 1706 г. новае бедства насцігла горад: напалі шведы і разрабавалі. Але багацці і значнасць Радзівілаў дазвалялі вельмі хутка ўзнаўляць папярэднюю раскошу… Нясметныя багацці Радзівілаў і добрая іх воля заўсёды прадстаўлялі магчымасць хутка залечваць нанесеныя раны. Негледзячы на бедствы і разарэнні, горад заўсёды выпраўляўся, гандль яго заўсёды быў значным, і княская рэзідэнцыя ўяўляла раскошу і багацце, якімі не заўсёды могуць валодаць і царскія асобы. Яшчэ Мікалай Сірата пачаў збіраць у Нясвіжскім замку карцінную галерэю. Яна пастаянна ўзрастала, і ў 1779 годзе, негледзячы на ваеннае рабаўніцтва, па апісанням налічвала 984 карціны…
Князь Міхаіл Радзівіл з 1726 году не толькі ўзнавіў і адбудаваў пасля шведскіх рабаўніцтваў замак, храмы, умацаванні, але яшчэ павялічыў арсенал, пабудаваў ліцейны завод, палепшыў карцінную галерэю і бібліятэку…" /5, с. 369 -370/. Пры Нясвіжскім замку існаваў тэатр. У 1784 г. Нясвіж наведаў кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які быў вельмі ўзрушаны мясцовай прыгажосцю і раскошай /11, c. 170 - 171/.
У другой палове XVIII ст. на змену барока прыходзіць класіцызм. Замкі канчаткова выходзяць з моды. Замест іх будуюцца магнацкія палацы. Войны і ліхалецці таксама зрабілі свой адбітак. У ХІХ ст., калі А. Г. Кіркор рабіў свае апісанні, большасць замкаў (Мірскі, Крэўскі, Гальшанскі) ужо ляжала ў руінах. Нават Нясвіжскі палаца перажываў не лепшыя часы.
Заключэнне
Замкамі называюць ваенна-фартыфікацыйныя комплексы, якія складаюцца з некалькіх замкнёных абарончых збудаванняў. У краінах Еўропы іх будаўніцтва звычайна звязваюць з эпохай сярэднявечнага феадалізму, калі замкі служылі надзейным умацаваннем ад частай пагрозы з боку шматлікіх ворагаў. Слабы тэхнічны ўзровень тагачасных армій, арыентацыя на конную сілу і пэўны недахоп ведаў аб асаднай справе рабілі замкі даволі эфектыўным сродкам абароны. Традыцыя будаўніцтва моцных фартыфікацый існавала яшчэ ў антычным свеце, аднак абсалютная большасць еўрапейскіх замкаў - прадукт сярэднявечнай культуры і цывілізацыі. Больш за тое, замкі ператварыліся ў сапраўдныя сімвалы Сярэднявечча.
На Беларусі замкавае будаўніцтва, на думку даследчыкаў, пачалося яшчэ ў XII ст. Але большасць замкавых пабудоў узводзілася ў XIV - XVI стст., што тлумачыцца з аднаго боку частымі ваеннымі сутыкненнямі, а з другога - развіццём феадальнай і гарадской гаспадаркі, якая патрабавала абароны.
Мы можам вылучыць наступныя этапы замкавага дойлідства на беларускіх землях у XIV - XVIII стст.:
XIV - XV cт. - развіццё дзяржаўнага і гарадскога замкабудавання;
канец XV - XVIII стст. - развіццё прыватнаўласніцкага замкабудавання.
Першы этап характарызаваўся паступовым пранікненнем у замкавае дойлідства Беларусі заходнееўрапейскіх рысаў. Разам з тым, пераважалі мясцовыя рысы архітэктуры. На другім этапе замкабудаванне Беларусі канчаткова набыло агульнаеўрапейскія рысы, хаця мясцовыя традыцыі мураванага дойлідства працягвалі існаваць і аказваць значны ўплыў на замкавую архітэктуру. У XVII - XVIII стст. замест ізаляванага комплекса з сістэмай умацаванняў узнікаюць дварцовыя пабудовы з адкрытай кампазіцыяй.
Культурная і гістарычная прастора, у якой знаходзіліся замкі, адрознівалася сваёй шырынёй. У яе ўваходзілі войска, дзяржаўныя ўстановы, гарады і гараджане, буйныя феадалы і г. д. На працягу стагоддзяў замкі служылі ваеннымі ўмацаваннямі, якія абаранялі нашых продкаў аднападаў звонку. Замкі ўбіралі ў сябе самыя апошнія дасягненні тагачаснай культуры. Магчыма, менавіта развіццё замкабудавання і фартыфікацыйнай справы сталі адной з галоўных прычын шырокага распаўсюджвання на Беларусі Магдэбургскага права. Такім чынам, замкі былі не проста культурнымі, адміністрацыйнымі і ваеннымі цэнтрамі. Яны самі па сабе ўяўлялі адну з крыніц развіцця нашага народу.
Гісторыя замкавага дойлідства Беларусі з'яўляецца адной з найбольш цікавых старонак мінулага нашай краіны. Фактычна, замкі - гэта не проста помнікіі мураванай архітэктуры, але і каштоўная крыніцай, дзякуючы якой мы маем магчымасць мець больш інфармацыі пра іншыя падзеі нашай гісторыі, і гэта павінен памятаць кожны даследчык мінулага.
Асабіста я вельмі спадзяюся на кожнага жыхара ў нашай краіне ў сумленным адносіне да кожнага замка ў нашай краіне. Таму што замкі – гэта наша гісторыя і наша нацыянальнае багацце.
Список литературы
Бартенев И. А., Батажкова В. Н. Очерки истории архитектурных стилей. - М.: Изобразительное искусство, 1983. - 384 с.
Высоцкая Н.Ф. Каляровы альбом. Інтэреры. Частка -1. – Мн., 1990. -
Замак у Гальшанах. / Аўтар-складальнік Э. Вайцэховіч. - Мн., 2000. - 20 с.
Здановіч Н.І., Краўцэвіч А.К., Трусаў А.А. Матэрыяльная культура Міра і Мірскага замка. - Мн.: Навука і тэхніка, 1994. -
Киркор А. Г. В белорусском Полесье. // Живописная Россия: Литовское и белорусское Полесье. - Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1994. С. 357 - 381.
Киркор А. Г. Город Вильно. // Живописная Россия: Литовское и белорусское Полесье. - Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1994. С. 137 - 162.
Котлярчук А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. - Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. - 296 с.
Кулагін А.М. Шэдэўры архітэктуры ракако: Гіст.-архіт. Нарыс.- Мн.: Полымя, 1991.
Лабынцев Ю.А. В глубинном Полесье (Турово - Пинская земля). - Москва: Искусство, 1989. -
Лакотка А.І. Нацыянальныя рысы беларускай архітэктуры. Навуковае выданне. – Мн.: Полымя, 1992. -
Мальдзіс А. Як жылі нашы продкі ў XVIII cтагоддзі. - Мн.: Лімарыус, 2001. - 384 с.
Ткачоў М. Замак. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. - Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 1996. С. 401 402.
Ткачев М. А. Замки Беларуси. - Мн.: Беларусь, 2002. - 200 с.
Шишигина К.Я. Музы Несвижа.- Мн.: Полымя, 1986. -
Short Guide to the History of European Architecture. / Ed. By Rathles - London: Rithbooks, 1991. - 40 p.
![](https://s.studizba.com/z.php?f=/templates/si/i/noavatar.png&w=100&h=100&t=1"){kind=avatar}
