73908 (Канцэпт "шчасце" у мове сучаснай беларускай паэзіі), страница 6
Описание файла
Документ из архива "Канцэпт "шчасце" у мове сучаснай беларускай паэзіі", который расположен в категории "". Всё это находится в предмете "зарубежная литература" из , которые можно найти в файловом архиве . Не смотря на прямую связь этого архива с , его также можно найти и в других разделах. Архив можно найти в разделе "остальное", в предмете "литература : зарубежная" в общих файлах.
Онлайн просмотр документа "73908"
Текст 6 страницы из документа "73908"
А шчасце не заўсёды дым (Дар.; 15).
Як вынікае з паэтычных тэкстаў, шчасце можна аддаць, падзяліць, забраць, украсці, забіць:
Быць лёсам хацела тваім і дзяліць з табой шчасце і гора (Садко; 5);
Што нарабілі? Шчасце забілі (Гудк.; 123);
Дай жа мне шчасцейка на развітанне (Ян.; 189);
Я не кінуся шчасце шукаць (Ян.; 186);
Забівалі людзей багатых, каб людзям бедным шчасця даць (Рубл.; 60);
Жыццё навучыць свайму закону: чужога шчасця не выкрасці (Рус.; 31);
Не заву безмяцежнага шчасця (Бар.; 58);
Наклічу радасць выпадкова (Ян.; 72);
Каб шчасце ў каханні набыць (Гудк.; 86);
Там мама родная і тата мне шчасце-долю здабылі (Роўда; 3);
Сустрэнеш у нас ты і шчасце сваё і каханне (Багд.; 12);
Крычыце, што нехта шчасце ў вас адабраў (Багд.; 16);
кінуць лёс на лязо нажа (Б.-Загн.; 198);
Высокае шчасце здабыта (Лось; 62);
Хто займеў такую вось удачу (Карж.; 37);
Вазьму свой лёс і перайначу (Ян.; 13).
У шчасця можна пабыць у гасцях, ашукаць яго:
Як шчасце маё ашуканае, салоўкам плача ў лісці (Бар.; 69);
Знаю: долі мне не абхітрыць (Ян.; 254);
Сёння мы ў шчасця ў гасцях (Мац.; 239).
Зрэдку шчасце можа параўноўвацца з марамі, сном:
Чамусьці ля ног паэта мне марыць толькі аб шчасці (Карж.; 6);
Ён стаў шчаслівым забыццём (Ьар.; 144);
Пайду дарогай снегавою на мроях шчасця варажыць (Бар.; 76);
З ім сны твае шчаслівы след кладуць (Дудз.; 22);
Толькі ў марах да шчасця мкнеце вы душы свае (Багд.; 11), а таксама з прадчуваннямі, уяўленнямі:
Так яна шчасце сваё уявіла (Ян.; 44);
У прадчуванні шчасця зноў жыву (Бар.; 46);
Уяўляла шчаслівай сябе (Ян.; 24);
З прадчуваннем шчасця прачынацца (Дан.; 11);
Шчаслівым уяўляю сына (Гудк.; 169);
Я надзеі знасіла на шляху да нязбытнага шчасця (Карж.; 34),
Зрэдку сустракаюцца параўнанні шчасця з зачыненымі на замок дзвярыма:
Хоць і знаю: закрыліся дзверы, за якімі шчаслівыя мы (Карж.; 22), з тканінай:
Блаславілі і долю саткалі (Ян.; 136),
з мелодыяй:
Варта пераняць хоць бы нотку шчаслівага зыку (Карж.; 70),
з выбухам:
А ў фіялетавай выбухне лёс (Ян.; 106),
аковамі, ланцугом, палонам, катаргай:
Мы зрадніліся, спазнаўшы шчаснай катаргі работу (Ян.; 237);
Застаюся без шчасных акоў захаплення, святла і дабра (Дудз.; 127);
Гудзе любові крылле, шчаслівы славячы прыгнёт (Ян.; 97);
Я табой закута ў звенні, калі ёсць ланцуг шчаслівы (Багд.; 32);
Забаронены мне твой радасны палон,
транспартным сродкам:
І жоўты сцелецца агонь пад колы лёсу (Ян.; 237),
хваробай:
Я ад шчасця лекаў не знаю (Ян.; 234);
Даўнім шчасцем баліць (Дудз.; 151).
Шчасце ўяўляецца нечым крохкім, лёгкім, што можна разбурыць, парушыць:
Чужы агонь лаўлю ў акне і шчасце крохкае лілею (Ян.; 70);
З дрогкай радасцю бяссоннай (Ян.; 92);
Шчасце трапяткое (Дар.; 29);
Задрамала маё павуціннае шчасце (Рубл.; 100);
І шчасця твайго не парушу (Ян.; 134).
Шчасце (паводле ўяўленняў паэтак) можа пакінуць свой след, адбітак:
З ім сны твае шчаслівы след кладуць (Дудз.; 22);
Адбіўся твой глыбінны лёс (Ян.; 169);
На твары – шчасця зведанага след (Карж.; 68);
Мой адбітак шчасця на здымку (Ян.; 275),
яно мае межы:
За тыя старыя межы, што зваліся кімсьці шчасцем (Сом; 70).
Частотна шчасце асацыіруецца з грашыма, матэрыяльным забеспячэннем, маёмасцю:
А лёсу пятачок (Ян.; 107);
Быццам шчасця не займала (Ян.; 65);
Жорсткага шчасця цаною перад любоўю маёю (Ян.; 32);
Адкуль было відаць, што шчасце – апошні ў кішэні пятак (Багд.; 54);
Забыць, што шчасце не коштуе (Дар.; 28);
Каб людзям бедным шчасця даць (Ян.; 39);
Скупы на радасць дзед той быў).
Чалавек можа валодаць (або не валодаць) правамі на шчасце:
Я шчаслівыя маю правы (Ян.; 174);
Маем на шчасце правы (Ян.; 103);
Ці ж я пачвара? Ці ж я на шчасце правоў не маю? (Рубл.; 56).
Для жанчын-паэтак важнай рэччу з’яўляецца сям’я, дзеці, таму ў іх паэзіі сустракаюцца наступныя параўнанні, звязаныя са шчасцем:
гордае шчасцейка – мая сямейка (Ян.; 157);
на станцыю, дзе шчасце мацярынства ўжо прывёў мяне жаночы лёс (Сільн.; 72);
матуля шчаслівая сыну гатуе яечка ўсмятку (Б.-Загн.; 85);
такая вось няўдача: згубіла чаіца дзяцей (Ян.; 81).
Шчасце ў паэзіі можа выступаць у выглядзе з’яў прыроды, іх праяў (Хлынуў шчаслівай стомай (Дудз.; 133); Выпырхне вясёлкаю ўдача (Ян.; 109).
Нярэдка сустракаецца смакавая метафара:
Гады сумесныя, а шчасце здалося посным – не спажыць (Карж.; 106);
З гарчынкай шчасця на губах (Ян.; 71);
Усё ў адным шчасліва-горкім сэрцы (Ян.; 46);
Плачу за горкую ўдачу расянай кропелькай віна (Ян.; 13).
Частотныя параўнанні шчасця, долі, радасці з дарогай або шляхам:
Шлях маёй споўненай долі (Б.-Загн.; 203);
На шчасным віражы (Ян.; 234);
Сцежкі наша доля не мыляе (Ян.; 137);
На шляху да шчасця (Дудз.; 133);
Шчаслівае дарогі вам і долі (Ян.; 45);
Мы сцежку выбралі сабе як долю (Ян.; 145);
Не размяняць ні сцежкі і ні долі (Ян.; 144);
Надзеі згубіла на шляху да шчасця (Дудз.; 133).
Такім чынам, можна канстатаваць вялікую колькасць разнастайных вобразаў, звязаных з уяўленнямі пра шчасце. Вобразы шчасця могуць мець характар агульнавядомых і зразумелых (прыпадабненне да вадкасці, персаніфікацыя шчасця, прыпадабненне да свету і паветра, вобразы, звязаныя з грашыма і дабрабытам у цэлым), а таксама індывідуальна-аўтарскіх наватвораў, якія не сустракаюцца ў бытавых зносінах і апісаннях шчасця (параўнанне шчасця з птушкамі і жывёламі, ежай і харчаваннем, шляхам і дарогай).
3.3 “Крыніцы” шчасця паводле паэтычных твораў
Як сведчыць прааналізаваны матэрыял, “жаночае” шчасце ранжыруецца ў залежнасці ад мяркуемага месцазнаходжання вытокаў шчасця. Шматлікія прыклады сцвярджаюць крыніцу шчасця па-за суб’ектам. Шчасце – сума розных задавальненняў, што прыносяць радасць і адрозніваюцца паміж сабой толькі інтэнсіўнасцю. Адпаведна шчасце супрацьстаіць няшчасцю як гору і пакутам:
У вялікім сваім, дабрабытнейшым шчасці (Дар.; 18);
Неабдымным, немінучым сэрца шчасцем надзяляй (Лось; 106);
Дзе ад шчасця плавіўся сусвет (Рус.; 39);
І вось у гэтую зіму душа ад радасці пяе (Лось; 139).
Прааналізаваны матэрыял сведчыць, што крыніца шчасця можа знаходзіцца па-за воляй і намаганнямі чалавека. Гэта абумоўлівае адносіны да шчасця як да нечага дадзенага, прадвызначанага чалавеку зверху:
Я так цяпер удзячна лёсу за міг жыцця, за сэнс жыцця (Ян.; 75);
І шчасця міг і здзек павінна ўспрымаць я такім – якое ёсць (Карж.; 45).
Паводле жаночых уяўленняў, як сведчыць матэрыял, шчасце – свабода ад пакутаў цела і душы, што прыносіць задавальненне і спакойны, роўны настрой. У гэтым выпадку шчасце, па сутнасці, раўназначнае да не-няшчасця:
Дык шчасным будзь хоць раз на роўнай ноце (Ян.; 231);
Вусны свецяцца ціха-шчасліва праз снег (Ян.; 256);
Я ціхага шчасця хацела (Гудк.; 68);
І кожны ціха радуецца ўпотай (Карж.; 140);
Лёс прыбярог нам спакойнае шчасце такое (Рус.; 34);
Незямныя шукалі шляхі і хацелася шчасця зямнога (Гудк.; 14);
Светлай радасцю маёй сагрэўся дзень (Б.-Загн.; 208);
Не заву безмяцежнага шчасця (Ян.; 23).
Крыніцай шчасця, паводле паэтычнай моўнай свядомасці, могуць выступаць такія паняцці, як маладосць (Маладая, шчасліва жонка (Бар.; 39), свабода (Ужо непадуладная нікому, праз адзіноту, смутак і знявер вяртаюся, шчаслівая, дадому (Бар.; 80), род заняткаў чалавека (Шчаслівы чалавек – геолаг; няшчасны чалавек – анколаг (Лось; 136), Знала: праца ратуе ў бядзе (Гудк.; 78), Сябе аддаць шчаслівай працы (Карж.; 41), Павінны зямлю сваю працай і словам услаўляць, каб шчасліва глядзець з-пад павек (Багд.; 27), сям’я і дзеці (Шчаслівы міг хады сярод дзяцей (Лось; 24), Займеў сям’ю, жыве мо і шчасліва (Дудз.; 99), каханне: Каханне – шчасце, працяг быцця (Бар.; 30), І праз душу душою прарасці, каб жыць адзіным шчасцем і каханнем (Дудз.; 12), Словы шчасця:”Кохаю. Страждаю” (Лось; 107), Жанчыне вялікае шчасце – адзінага ў свеце любіць (Ян.; 24); любоў да Радзімы: А голас сэрца на Радзіме шчаслівы, шчыры і глыбокі (Роўда; 5), Ах, Беларусь, мая ты доля, мая сляза і пацалунак (Лось; 66), Хай вас цяпло Радзімы саграе (Лось; 136).
Многія паэткі разумеюць шчасце як магчымасць задавальняцца агульначалавечымі каштоўнасцямі: здароўем, прыродай – тым, што ў нас ёсць і што мы не цэнім, пакуль яно ёсць:
Але якое шчасце, што на даляглядзе, побач працуеш (Б.-Загн.; 94);
Я буду доўга тут шчаслівай святлом узгоркаў і далін (Ян.; 41);
Мераць сваё шчасце вусікамі і барадавачкамі гурочка (Б.-Загн.; 230).
Трэба заўважыць, што аб “простым шчасці” разважаюць тыя, каго яно наўрад ці задаволіць: паэткі, дзеля якіх задавальненне жыцця – найперш у творчасці.
Часам у якасці шчасця прымаецца жыццё само па сабе:
Жыццё – выпрабаванне і шчасця міг (Гудк.; 133);
Дзіцятка, на шчасце займаецца дзень (Кан.; 45).
Шматлікія прыклады сцвярджаюць: шчасце чалавека знаходзіцца ў ім самім. Шчасце – сістэма ўстановак, яно залежыць ад жыцця і жаданняў самога чалавека. Так, шчасце можа разглядацца як рэалізацыя чалавекам сваіх талентаў і магчымасцей, паразуменне з боку іншых людзей:
Ён да сваёй дабраўся вышыні і вышынёю гэтаю шчаслівы (Бар.; 30);
Сказаць і пачуць – гэта шчасце, бадай (Карж.; 168).
Выразным суб’ектна-арыентаваным разуменнем шчасця з’яўляецца мадэль няведання, згодна з якой шчаслівым можна быць толькі з прычыны адсутнасці інфармацыі сувязі са светам:
Там свет ад шчасця неразумных (Дан.; 28);
Калісьці бег ручай бурлівы, на ўсіх каменчыках бурліў сваёй бяздумнасцю шчаслівы (Багд.; 44);
Яны шчаслівыя, дзеці прыроды, бо не чытаюць і не думаюць (Гудк.; 120).
Сэнс жыцця існуе, яго знаходзіць сам чалавек, гэта значыць чалавек у стане сам спасцігнуць і здабыць сабе шчасце:
Высокае шчасце здабыта зямлі, чалавеку і промням (Лось; 62);
Тут мама родная і тата мне шчасце-долю здабылі (Роўда; 3);
Высокае шчасце здабыта зямлі, чалавеку і промням (Лось; 62).
Трэба адзначыць існаванне прамежкавых поглядаў: часта чалавек не ўсведамляе прычыны свайго шчасця, яго вытокаў: Я аднаго ўявіць не ўмею: хаджу шчаслівая пры чым? (Бар.; 78) альбо не можа апісаць свае ўласныя перажыванні, свой стан: Паміж няшчасных і шчаслівых якая я? (Ян.; 187), Гады адляталі рыскамі, шчасліваю ці была? (Бар.; 78).