34666 (Федерасийа – дювлятин сийаси-ярази гурулушунун тязащцр формасы кими)
Описание файла
Документ из архива "Федерасийа – дювлятин сийаси-ярази гурулушунун тязащцр формасы кими", который расположен в категории "". Всё это находится в предмете "государство и право" из , которые можно найти в файловом архиве . Не смотря на прямую связь этого архива с , его также можно найти и в других разделах. Архив можно найти в разделе "остальное", в предмете "государство и право" в общих файлах.
Онлайн просмотр документа "34666"
Текст из документа "34666"
АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ
БАКЫ ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТЕТИ
Щцгуг факултясинин яйани шюбя
ЫВ курс 1282-ъи груп тялябяси
Вялийев Рауф Ямирхан
оьлунун
Бакалавр ихтисас дяряъяси алмаг цчцн
ФЕДЕРАСИЙА – ДЮВЛЯТИН СИЙАСИ-ЯРАЗИ ГУРУЛУШУНУН ТЯЗАЩЦР ФОРМАСЫ КИМИ
мювзусунда
БУРАХЫЛЫШ ИШИ
Конститусийа щцгугу кафедрасынын
Мцдири: проф. М.Н.ЯЛЯСЭЯРОВ
Елми рящбяр: Щ.е.н.М.И.ИСМАЙЫЛОВ
БАКЫ – 2004
Мцндяриъат:
Эириш……………………………………………………………………………… ..3
Ы Фясил. Федерасийа-дювлятин сийаси-ярази гурулушунун формасы кими.…………. .6
§1.1.Дювлятин сийаси-ярази гурулушунун анлайышы вя формалары………….. 6
§1.2.Федератив дювлятин анлайышы………………………….………………..11
§1.3. Федератив дювлятин йаранмасы формалары вя гурулушу……………. 19
ЫЫ Фясил. Федерасийа субйектляри вя онларын сессесийасы проблеми…………….… 24
§2.1. Федерасийа субйектляринин щцгуги статусу……………………….. .24
§2.2. Федерасийада гейри-субйектляр………………………………………31
§2.3. Федерасийа субйектляринин сессесийасы проблеми…………………. ..34
ЫЫЫ Фясил. Федерасийа вя онун субйектляри арасында сялащиййят нисбяти………….36
§3.1. Федерасийа вя онун субйектляри арасында идаряетмя предмет-
ляринин бюлэцсц…………………………………………………….…36
§3.2. Федерасийа субйектляринин цмумидювлят мясяляляринин щял-
линдя иштиракы…………………………………………………………44
§3.3. Федерал нязарят вя федерал мяъбуретмя……………………….…...46
Нятиъя………………………………………………………………….…………....51
Истифадя олунмуш ядябиййат сийащысы…………………………………………..…....54
Эириш.
Дювлятин сийаси-ярази гурулушунун тякминляшдирилмяси проблеми мцасир дюврдя яксяр дцнйа юлкяляриндя мювъуддур. Мялумдур ки, щяр бир дювлятин яразиси мцяййян шякилдя тяшкил олунмушдур. Йяни йерлярдя идаряетмянин тяшкили, дювлятин функсийаларынын щяйата кечирилмяси мягсяди иля дювлятин яразиси мцяййян щиссяляря бюлцнцб. Дювлятин вязифялярини, функсийаларынын сямяряли шякилдя щяйата кечирилмяси цчцн дювлятин сийаси-ярази гурулушун тякминляшдирилмяси мцщцм ящямиййят кясб едир. Азярбайъан Республикасында да бу просес давам едир. Буна мисал олараг, 2004-ъц илдя Нахчыван Мухтар Республикасынын яразисиндя Кянэярли району йарадылмасы эюстяриля биляр.
Дювлятин сийаси-ярази гурулушуну формасы олан федерализмин тякмилляшдирилмяси, мухтариййяляшдирмя, мяркязи щакимиййят органлары вя реэионлар арасы мцнасибятлярдя расоналлыьа наил олунмасы дцнйанын яксяр юлкяляринин сийасятчиляринин, политологларынын диггят мяркязиндядир. Бу илкин олараг онунла баьлыдыр ки, дцнйа юлкяляриндя эедян мцяряккяб етносийаси просесляр аналитикляр тяряфиндян сепаратизм мейлляриня, сийаси партлайышлара сябяб ола биляъяк ян тящлцкяли проблемлярдян бири кими гиймятляндирилир. Бу просесин мянфи нятиъяляри Азярбайъан да дахил олмагла кечмиш совет республикаларында юзцнц эюстярир.
Мялумдур ки, мцасир дюврдя дювлятин сийаси-ярази гурулушунун ясас ики формасы вар. Унитар вя Федератив дювлят. Федерасийа мцряккяб дювлят формасыдыр. Федерасийа юзцндя щцгуги вя гисмян сийаси мцстягилиййя малик олан дювлят грумларыны бирляшдирир. Буна эюря дя федерал органлар вя федерасийа субйектляри арасында сялащиййят нисбяти, идаряетмя предметляринин бюлэцсц мясяляси, мяркязи вя йерли органлар арасында расионал мцнасибятлярин йарадылмасы федератив юлкялярдя мцщцм ящямиййят кясб едир.
Федератив дювлят гурулушу иля баьлы проблемлярин тятгиг олунмасында дцнйанын яксяр юлкяляринин алимляринин, дипломатларынын иштирак етдийи вя щяр ил кечирилян Федерал тядгигатлар коллеъинин йыьынъаглары мцщцм рол ойнайыр. Бунунла йанашы щяр ил федерализмин инкишафы проблемляринин тядгиг едилмяси цчцн чохсайлы йыьынъаглар вя дяйирми масалар тяшкил олунур. Федератив юлкялярдя федератив дювлят гурулушунун инкиафы проблемляри иля чох сайлы елм хадимляри мяшьул олур.
Умумиликдя федерализмин мцгаисяли тядгигини 4-ясас група бюлмяк олар:
1)Инэилис дилlи юлкялярдя федерализм, о ъцмлядян мцстямлякя федерализми (Британийа империйасынын тяркибиндян айрылан вя щал-щазырда Биртанийа бирлийиня дахил олан федератив юлкяляри ящатя едир. АБШ, Канада, Австралйа вя с);
2)Алман дилли юлкялярдя федерализм (Алманийа Федератив Республикасы, Австрyа, Исвечря);
3)Латын Америкасы юлкяляриндя федерализм ;
4)Елм хадимляри тяряфиндян иряли сцрцлян, ясасян утопик федератив системи нязярдя тутан идейа вя тяклифляр;
Федератив дювлят гурулушунун тядгиги ясасян ашаьыдакы мясяляляри нязярдя тутур:
-
Федератив юлкяляринин Конститусийалары;
-
Федератив юлкялярин гурулушу;
-
Федерасийа вя федерасийа субйектляринин иъраедиъи, ганунвериъи вя мящкямя органлары системи, онларын гаршылыглы ялагяси;
-
Федерасийа вя федерасийа субйектляри арасында идаряетмя предметляринин бюлэцсц;
-
Федерасийа субйектляринин умумидювлят мясялялярин щяллиндя иштиракы;
-
Федерал нязарят вя федерал мяъбуретмя:
Мялумдур ки, там ейни федератив системляр олмур. Онларын щяр бири фяргли хцсусиййятляря маликдир. Беля ки, алман дилли юлкялярдя федерасийанын мяркязи органларынын сялащиййятляри чох эенишдир, явязиндя федерасийа субйектляри юз сялащиййятлярини бирбаша щяйата кечирилмясиндя мцстягилдирляр. Инэилис дилли юлкялярдя ися ясас конститусион функсийалар, щям федерал щакимиййят органлары, щям дя федерасийа субйектляри тяряфиндян щяйата кечирилир. Она эюря дя бир юлкянин федератив системинин институтлары, онун функсийалары там шякилдя диэяр юлкянин ейни институтлары иля цст-цстя дцшмцр.
Гейд олунмалыдыр ки, бу бурахылыш ишинин йазылмасында мягсяд федерализмин спесифик ъящятляринин эюстярилмяси, ону охшар дювлятин сийаси-ярази гурулуш формаларында фяргляндирилмяси, федерасийа вя федерасийа субйектляри арасында сялащиййят нисбяти мцяййян едиляркян йаранан проблемляринин тядгиг едилмясиндян ибарятдир.
Бу бурахылыш ишинин йазылмасында щям Азярбайъан, щям дя хариъи юлкяляринин щцгугшцнасларынын, политологларынын «Хариъи юлкяляря конститусийа щцгугу», «дювлят щцгуг нязяриййяси», «политолоэийа» курсу цзря йаздыглары ядябиййатлардан истифадя олунуб.
Ы Фясил.Федерасийа-дювлятин сийаси-ярази гурулушунун формасы кими.
-
Дювлятин сийаси-ярази гурулушун анлайышы вя формалары
Щяр бир дювлятин яразиси йерлярдя идаряетмянин тяшкили, дювлятин функсийаларынын щяйата кечирилмяси мягсяди иля инзибати вя сийаси ящямиййятили щиссяляря бюлцнмцшдцр. Дювлятин бу тяркиб щиссяляри айры-айры юлкялярдя мцхтялиф ъцр адландырылыр. Мясялян, районлар, штатлар, яйалятляр, кантонлар вя с. Дювлятин бу шякилдя яразисинин щиссясяляря бюлцнмяси дювлятин сийаси-ярази гурулушуну тяшкил едир.
Дювлят щцгуг нязяриййясиня мялумдур ки, дювлятин формалары дедикдя 3-башлыъа цнсцр нязярдя тутулур: Идарячилик формасы, сийаси-ярази гурулуш формасы, сийаси режим.
Дювлятин сийаси-ярази гурулушу формасы-Дювлятин вя онун тяркиб щиссяляри арасында, дювлят щакимиййятинин бюлэцсц цзря, мяркязи вя йерли органлар арасында гаршылыглы мцнасибятлярин характерини ашкар едян милли вя инзибати ярази гурулушудур. 1
Дювлятин сийаси-ярази гурулушу формасы ашаьыдакылары ящатя едир.
-
Дювлятин дахили структурларынын щансы щиссялярдян ибарят олмасы;
-
Дювлятин тяркиб щиссяляринин щцгуги статусу вя онларын органларынын гаршылыглы мцнасибятляринин характери;
-
Мяркязи вя йерли дювлят органлары арасында мцнасибятлярин характери вя с.
Узун мцддят щцгуг ядябиййатында сийаси-ярази гурулушу анлайышы явязиня цмумляшдириъи ифадя кими «Дювлят гурулуш формасы» термини ишлядилмишдир. Лакин гурулуш сюзц чохмяналы олдуьундан бу термин тянгидя мяруз галмышдыр. Чцнки дювлят гурулушу анлайышы эениш мянада баша дцшцлцр, бу щям дювлятин сийаси-ярази гурулушуну, дювлят органларанын системини вя с. ящатя едир. Сонралар бязи ядябиййатларда «дювлят гурулушу» анлайышы «кцтляви щакимиййятин ярази тяшкили» анлайышы иля явяз едилмишдир. Лакин «кцтляви щакимиййятин ярази тяшкили» щаггында фясиля щямдя йерли юзцнцидаряетмянин ярази тяшкилиня аид мясяляляр дахил едилмишдир. Лакин мялум олдуьу кими йерли юцзцнцидаряетмя дювлят щакимиййяти системиня дахил дейилдир.
Бцтцн бунлары нязяря алараг йухарыда гейд олунан терминляр явязиня «дювлятин сийаси-ярази гурулуш формалары» вя «дювлятин сийаси-ярази тяшкилинин формалары» сюз бирляшмяляринин истифадя едилмяси даща мягсядя уйьундур.
Щцгуг ядябиййатында дювлятин ясас ики сийаси-ярази гурулуш формасы фяргляндирилир: Унитар вя Федератив дювлят. Бязян Конфедерасийада айрыъа дювлят формасы кими фяргляндирилир. Лакин Конфедерасийа дювляти сяъиййяляндирян бцтцн яламятляря малик олмадыьындан ону гяти шякилдя айрыъа бир дювлят формасы кими гиймятляндирмяк олмаз. Беля ки, Конфедерасийа мцстягил суверен дювлятдяр тяряфиндян юз цмуми вязифялярини ялагяляндирилмиш формада щялл етмяк мягсяди иля йарадылан бирлик формасыдыр.1 Конфедерасийалар мцвафиг мцгавиляляр ясасында формалашыр. Бурайа дахил олан дювлятляр юз дахили, бязян щятта хариъи мцстягиллийини тамамиля сахлайыр вя мцстягил щярякят едирляр. Онларын йаранмасы бир гайда олараг хариъи тясир алтында баш верир. Чох вахт бу мцщарибя тящлцкяси иля баьлы олур. Конфедерасийаларын ашаьыдакы хцсусиййятлярини эюстярмяк олар.
- Конфедерасийаларын мяркязи щакимиййят органлары, ващид Конститусийасы, вятяндашлыьы, ващид валйутасы олмур.
- Конфедерасийанын органлары иттифагын бцтцн цзвляри цчцн императив (мяъбури) щакимиййятя малик олмур. Иттифага дахил олан цзвлярин щяр бирини али щакимиййят органы мяркязи органын мцвафиг гярарыны тясдиг етдикдян сонра о, иъра цчцн мяъбури характер алыр.
- Конфедерасийа субйектляри онун тяркибиндян чыхмаг щцгугуна маликдирляр. Федерасийадан фяргли олараг, Конфедерасийада сессесийа ъящди сепаратчылыг, гийам кими дейил, конфедерасийа субйектинин иттифаг мцгавилясини позмасы кими гиймятляндирилир.
- Конфедерасийада суверинитет Конфедерасийанын цзвц олан дювлятляря мяхсусдур. Фактики олараг, Конфедерасийанын суверенлийи бейнялхалг щцгуг тяряфиндян танынмыр, чцнки онлар суверен щакимиййятинин щяйата кечирилмяси цчцн яразийя вя ящалийя малик дейил.
- Конфедерасийаларда йалныз мцгавиля иля нязярдя тутулан цмуми вязифялярин йериня йетирилмяси цчцн дювлят органлары йарадылыр. Лакин ващид мящкямя органлары олмур.
- Конфедерасийанын бцдъяси иттифаг цзвляринин кюнцллц юдямяляри щесабына йарадылыр. Конфедерасийа органлары верэи гоймаг, мяъбури пул юдямялярини мцяййян етмяк сялащиййятляриня малик дейил.
Щазырда дцнйада конфедерасийа йохдур. Лакин бязи ядябиййатларда Авропа бирлийи Конфедерасийа кими эюстярилир. Тарихян конфедерасийаларын бир сыра нцмуняляри олуб: 1815-1866 алман иттифагы, 1776-1787АБШ, 1815-1848 Исвечиря иттифагы вя с. Конфедерасийа йаратмаг ъящди дцнйанын мцхтялиф реэионларында ХХ-ясрдя дя мювъуд олуб. Мисал олараг, Гамбийа вя Сенегалын бирляшдийи Сенегамбийа Конфедерасийасы эюстяриля биляр.
Конфедерасийаларын тарихи тяърцбяси эюстярир ки, Конфедерасийа адятян мцвяггяти характер дашыйыр. Сонда Конфедерасийа йа Федерасийа чеврилир, йа да мцстягил дювлятлярин йаранмасы иля нятиъялянир.
Гейд олундуьу кими дювлятин сийаси-ярази гурулушунун ясас формаларындан бири дя унитар дювлятдир. Унитар дювлят- яразиси инзибати ярази ващидляриндян ибарят олан ващид дювлят формасыдыр. Федерасийа унитар дювлятдян ашаьыдакы ъящятляриня эюря фярглянир.
- Федерал щакимиййят органлары вя федерасийа субйектляри арасында сялащиййятлярин конститусион, мцгавиляви, конститусион-мцгавиляви бюлэцсц;
- Федерасийа субйектляринин ярази бцтювлцйцнц тямин едилмясинин конститусион тяминатынын нязярдя тутулмасы;
- Федерасийа субйектляринин онлара аид олан сялащиййятлярин щяйата кечирилмясиндя сярбястлийи;
- Федерасийа субйектлярини умумдювлят мясяляляринин щяллиндя иштирак етмяси;
- Федерасийа субйектляри юз иъраедиъи, ганунвериъи вя мящкямя органларына малик олмасы вя с.
Мцасир дюврдя дювлятин сийаси-ярази гурулушунун формаларынын инкишафынын мцщцм истигамятляриндян бири дя унитаризмин вя федерализмин позитив ъящятляриндян, цстцнлцкляриндян истифадя едилмясиня йюнялиб. Беляликля, дювлятин сийаси-ярази гурулушуну кечид формасы олан Реэионалист дювлятляр йараныр. Бу просес юзцнц даща чох Испанийада вя Италийада эюстярир. Диэяр дювлятлярдян фяргли олараг, Италийа вя Испанийада юлкянин бюлцндцйц бцтцн ярази ващидляриня мцхтариййят верилиб. Дювлят беля мухтар гурумларын мяъмусундан ибарятдир. Федератив дювлятлярдя олдуьу кими реэионларын юз ганунвериъи вя иъра щакимиййяти органлары вар. Лакин унитар дювлятлярдя олдуьу кими. Реэионларын юз Конститусийасы йохдур. Эюрцндцйц кими, реэионалист дювлятляр мцяййян мянада унитар дювлятлярдян, федератив дювлятя кечид формасы кими характеризя олуна биляр.
1.2 Федератив дювлятин анлайышы
Дювлятин сийаси-ярази гурулушунун бир формасы да федерасийадыр. «Федерасийа» термини латын сюзц «федераре»дян йаранмышдыр ки, онун да мянасы «бирляшдирмяк» «иттифагда мющкямляндирмяк» демякдир.