151409 (Нільс Бор і яго квантавыя пастулаты), страница 2

дзе n-нумар пласта. Акрамя таго, усталявана, што лік электронаў у вонкавым пласце для ўсіх элементаў, акрамя паладыя, не перавышае васьмі, а ў перадапошнім - васемнаццаці. Электроны вонкавага пласта, як найболей выдаленыя ад ядра і, такім чынам, найменш трывала звязаныя з ядром, могуць адрывацца ад атама і далучацца да іншых атамаў, уваходзячы ў склад вонкавага пласта апошніх. Атамы, якія страцілі аднаго або некалькіх электронаў, становяцца зараджаныя дадатна, бо зарад ядра атама перавышае суму зарадаў пакінутых электронаў. Наадварот атамы якія далучылі электроны становяцца зараджаныя адмоўна. Якія ўтвараюцца такім шляхам зараджаныя часціцы, якасна выдатныя ад адпаведных атамаў. завуцца іёнамі. Шматлікія іёны ў сваю чаргу могуць губляць або далучаць электроны, ператвараючыся пры гэтым або ў атамы, або ў новыя іёны з іншым зарадам. Тэорыя Бора аказала вялізныя паслугі фізіцы і хіміі, падыдучы, з аднаго боку, да расчынення законаў спектраскапіі і тлумачэнню механізму выпраменьвання, а з іншай - да высвятлення структуры асобных атамаў і ўсталяванню сувязі паміж імі. Аднак заставалася яшчэ шмат з'яў у гэтай вобласці, растлумачыць якія тэорыя Бора не магла.

У карціне атама па Боры, такім чынам, электроны пераходзяць уніз і ўверх па арбітах дыскрэтнымі скокамі - з адной дазволенай арбіты на іншую, падобна таму, як мы паднімаемся і спускаемся па прыступках лесвіцы. Кожны скок абавязкова суправаджаецца выпусканнем або паглынаннем кванта энергіі электрамагнітнага выпраменьвання, які мы завем фатонам.

Разумеючы і падкрэсліваючы падобныя рысы, аналогію і пераемнасць паміж тэорыяй рэлятыўнасці і канцэпцыяй дадатковасці, Бор улічваў і адрозненні паміж імі. Першым чынам гэтае адрознення ў разуменні прычыннасці. Калі тэорыя рэлятыўнасці аб'ядноўвае прычыннае прасторава-часовае апісанне фізічных з'яў, дзе прастора і час у сукупнасці з энергіяй і імпульсам утвораць адзіную карціну, то канцэпцыя дадатковасці сцвярджае, што такі класічны ідэал пры апісанні атамных працэсаў недасяжны. Тэорыя рэлятыўнасці ўяўляе сабою своеасаблівую кульмінацыю ў развіцці класічнай тэорыі, квантавая жа тэорыя якасна іншая, бо ў ёй прасторава-часовыя паданні несумяшчальныя з паняццямі энергіі і імпульсу, якія неабходныя для прычыннага апісання.

Такім чынам, у працах Бора выразна прасочваецца сувязь, аналогія, пераемнасць паміж ідэямі адноснасці і дадатковасці. Менавіта на гэтай аснове стала магчымым далейшае развіццё канцэпцыі дадатковасці. У працэсе гэтага развіцця высвятлілася, што прынцып дадатковасці ўяўляе сабою канкрэтызацыю ідэі адноснасці пры руху спазнання ад абстрактнага да пэўнага. З пазіцый матэрыялістычнай дыялектыкі відаць, што спосаб апісання не азначае фізічнага спазнання. Развіццё тэарэтыка-пазнавальнай адноснасці ад абстрактнага да пэўнага прыводзіць да ўсяго большаму пашырэнню аб'ектыўнага ў фізічным спазнанні і ўсё глыбейшаму разуменню фізічнай рэчаіснасці. У гэтым працэсе абсалютныя паданні замяняюцца адноснымі. Рэлятывісцкая фізіка адмовілася ад абсалютнай сістэмы адліку, квантавая жа механіка паказала, што хвалевыя і карпускулярныя ўласцівасці таксама не абсалютныя, а адносныя, і г.д.

Дадатковасць можа застацца незразумелай і незразуметай, калі разглядаць яе саму па сабе, па-за цэласным фізічным веданнем і яго развіцця. Але калі мы будзем бачыць у ёй момант працэсу развіцця фізічнага ведання, звязаны з ідэяй адноснасці, то зразумеем і яе сутнасць. І тады прынцып дадатковасці паўстане перад намі ва ўсёй сваёй канкрэтнасці і метадалагічнай значнасці.

У далёкім мінулым філосафы Старажытнай Грэцыі меркавалі, што ўся матэрыя адзіная, але набывае тыя або іншыя ўласцівасці ў залежнасці ад яе "сутнасці". А зараз, у наш час, дзякуючы вялікім навукоўцам, мы сапраўды ведаем, з чаго насамрэч яна складаецца.

Вывады

У востры для фізікі перыяд, калі быў назапашаны вялізны эксперыментальны матэрыял, быў патрэбен прынцыпова новы падыход для стварэння фізічнай карціны атамных працэсаў. Важная заслуга Бора складаецца ў тым, што ён знайшоў такі падыход. Ён арыентаваў фізікаў на даследаванне супярэчлівых бакоў фізічнай рэальнасці мікрасвету. Тэорыя Бора дазволіла растлумачыць цэлы шэраг складаных пытанняў будынка атама і фактаў, чаго была не ў стане зрабіць класічная фізіка. За стварэнне квантавай тэорыі планетарнага атама Бор у 1922 году быў удастоены Нобелеўскай прэміі.

У гонар Нільса Бора названы, адчынены 18 лютага 1970 года ў Аб'яднаным інстытуце ядзерных даследаванняў у Дубне, 105-й элемент перыядычнай сістэмы элементаў - нільсборый (Ns).

У сваё час П.Л. Капіца пісаў аб Бору : "Ва ўсёй сусветнай навуцы ў нашы дні не было чалавека з такім уплывам на прыродазнаўства, як Бор. З усіх тэарэтычных сцежак сцежка Бора была найзначнейшай."

У сваім артыкуле, "Слова аб Нільсе Боры", Лёваў Давыдавіч Ландау гаворыць:

" Я думаю, што Бор быў вельмі адважным чалавекам, таму што толькі вельмі адважны чалавек можа здзейсніць такі гіганцкі пераварот у свеце фізічных паданняў, які здзейсніў ён... (Задумайцеся на секунду: што жа трэба здзейсніць фізіку ў XX у., каб патрапіць у школьны падручнік!)."

Па вобразным выразе Ў.Л. Гінзбурга аб Нільсе Боры:"... вялікі фізік запаліў маяк, якія доўгія гады асвятляў дарогу фізікам усяго свету. Гэты агонь будзе крыніцай святла і цяпла не толькі для нашага, але і для будучых пакаленняў."

Спіс выкарыстанай літаратуры

1. Руска-беларускі фізічны слоўнік / А.М. Каладзінскі, Д.М. Карацін-ская, П.У. Сцяцко; Пад рэд. Л.М. Ювача. – Гродна: ГрДУ, 1999. – 498 с.

2. Піліповіч Т.П., Чаранкевіч С.М. Тэрмінаадзінкі ў фізіцы: сло-ваўтварэнне і семантыка // Праблемы нармалізацыі беларускай навуковай тэрміналогіі: Матэрыялы рэспубл. навук. канф.– Гомель: Гом. дзярж. ун-т імя Ф.Скарыны, 1994. – С. 31 - 32.

3. Фізіка: Падруч. для 9-га кл. сярэд. шк. / Ю.М. Макарычаў, Н.Р. Міндзюк, К.І. Нешкаў, С.Б. Суворава; Пад рэд. С.А. Целякоўскага. – 3-е выд. / Перакл.: Г.І. Бандарэнка, А.І. Болсун, Р .М. Маліноўская. – Мінск: Нар. асвета, 1995. – 272 с.

4. http://www.fizika.ru

5. http://www.nils_bor.ru

6. http://www.allthebest.by

7. http://www.kvantory.com

8. http://www.enciklopediy2007.com

9. http://www.brsufizika10.ru

10. http://www.fizika-kurs.ru