25448-1 (Янка Купала 1882-1942 беларус), страница 2

Я адплаціў народу,

Чым моц мая магла:

Зваў з путаў на свабоду,

Зваў з цемры да святла.

«...Чалавек я, хоць мужык».

_Я

к і ўсе вялікія народныя паэты, Янка Купала гаворыць ад імя народа, яго голасам, выяўляе яго думкі і імкненні. Яму уласціва выключная чуласць да простых людзей, да лесу мужыка. Ён перажывае народнае гора так моцна,

Р укапiс верша «Мужык». 1905.

так балюча, як свае асабістае гора; умее заглянуць у глыбіні народнай душы і там знайсці водгук уласным настроям, пачуццям, перажыванням.

Многія лірычныя творы Купалы — гэта голас самога народа, жывая, наглядная, непасрэдная перадача думак, пачуццяў, імкненняў працоўных мас.

Так напісаны верш «Мужык». Гэта маналог селяніна-працаўніка, яго слова, яго голас. У гэтым голасе — не толькі крык набалелай душы, стогн і боль, скарга на жыццё, але і пратэст супраць бяспраўнага, прыгнечанага становішча, і вера ў свае сілы, гордае усведамленне сваей працоунай годнасці, свайго чалавечага «я».

***

Але хоць колькі жыць тут буду,

Як будзе век тут мой вялік,

Ніколі, браткі, не забуду,

Што чалавек я, хоць мужык.

І кожны, хто мяне спытае,

Пачуе толькі адзін крык :

Што хоць мной кожны пагарджае,

Я буду жыць! — бо я мужык!

У гэтых радках лейтматыў верша, галоўная яго думка. Купала, як і Ф. Багушэвіч у вершы «Дурны мужык, як варона», паказвае бяспраўнае, паднявольнае жыццё беларускага селяніна ў часы царызму. І выяўленчыя сродкі мовы, якімі намаляваны рэалістычны вобраз мужыка, у яго такія ж простыя, маляўнiчыя, як і у Ф. Багушэвіча. Цяжкая і бязрадасная сялянская праца характарызуецца па-народнаму трапнымі і дакладным зпітэтамі і параунаннямі («Заліты потам горкім вочы», «працую, як той вол рабочы»). Няшчасны лес селяніна-бедняка параўноўваецца з лесам грыба-чашчавіка («Што голы я павінен згінуць, як той у лесе чашчавік»). І ўсе ж “Мужык” Купалы значна адрозніваецца ад верша Ф. Багушэвіча не толькі сваей мастацкай дасканаласцю, але і больш глыбокім гуманiстычным зместам. Тут мацней, з большай сілай, чым у Багушзвіча, выявлена высокая чалавечая годнасць мужыка, пачуццё асобы простага чалавека. Рост гэтага пачуцця падкрэсліваецца рэфрэнам. У сямі першых строфах рэфрэнам перадаецца горкая іронія над лесам селяніна, пазбаўленага элементарных грамадзянскіх правоў, у канцы ж верша сцвярджаецца высакароднасць мужыка, яго чалавечая годнасць: «...чалавек я, хоць мужык», «Я буду жыць!— бо я мужык!» Матыў услаулення чалавечай і грамадзянскай годнасці працоўнага беларуса — адзін з галоўных у лірыцы Купалы. У вершах «Я мужык-беларус», «З песень беларускага мужыка», «Спрасоння», «Аратаму», «Думкі» паэт малюе рэалістычны вобраз пратэстуючага селяніна — гордага, свабодалюбівага. Ён не можа і не хоча больш жыць у няволі, цярпець прыгнет. Купала пераканаўча паказвае, як у працоунага беларуса абуджаецца класавая свядомасць, расце пачуцце гордасці за сваю працу нянавісці да тых, хто карыстаецца яе здабыткамі. Мужык гнеўна абураецца супраць гэтай сацыяльнай несправядлівасці. Ён пытае ў «трутняў пчольных прац»:

***

Чаму, дзе труд крывавы ляжа,

Цвіце загон, стаіць палац?

Чаму я сею, а другія

З сяўбы маёй збіраюць плен?

«Спрасоння»

У стваральнай працы народа Купала бачыць яго сілу, крыніцу радасці і чалавечага шчасця, багацце духоўнага свету і маральнае хараство людзей.

«Жняя» (1911).

няя»—твор аб велічы і душэўнай прыгажосці простага чалавека. Напісаны ён у іншай танальнасці, чым «Мужык». У аснове лірычнага перажывання тут—пачуцце радаснага захаплення жыццём і працай народа. Вобраз жняі апаэтызаваны, намаляваны ў яркіх эмацыянальных фарбах, авеяны светлай рамантыкай. Простая сялянская дзяўчына хоць і паказваецца у звычайных абставінах вясковага побыту, але яна паўстае як увасабленне ўсяго самага цудоўнага і прыгожага, як высокі чалавечы ідэал. Яна параўноўваецца з царыцай («як сама царыца ў залатой кароне»), з сонцам («уся сама — як сонца»). Усе яе аблічча, асветленае сонечным ззяннем, гарманічна зліваецца з прыродай. Прыгожая, гордая, велічная, з вянком на галаве, ідзе яна па полі, услаўляючы песняй залатое жніва. Прырода любуецца яе красой.

Вецер абнiмае Каласкi хiнуцца

Стан яе дзявочы, Перад ёй паклонна,

Сонца ёй цалуе Дзiвiцца iгруша

Шыю, твар i вочы. На мяжы зялёнай.

А яна - царыца –

Весела, шчаслiва

Карануе песняй

Залатое жнiва.

ПАЭМЫ ЯНКІ КУПАЛЫ

Раннія паэмы.

_Я

нка Купала — аўтар шырока вядомых ліраэпічніх і драматычных паэм. Да жанру паэмы паэт звяртаецца вельмі рана, на пачатку творчасці. Першыя яго паэмы «Адплата кахання», «Зімою», «Нікому», «Калеча» былі напісаны у 1906— 1907 гадах. Усе яны прысвечаны паказу трагічнага лесу працоўнага чалавека ва умовах эксплуататарскага ладу. Адзін за другім праходзяць перад намі ў гэтых творах вобразы абяздоленых людзей, якія не могуць знайсці свайго шчасця і глыбока пакутуюць. Памірае зімой пад крыжам ля дарогі жабрак «Кукса убогі» («Калека»). Такая ж трагічная доля парабчанкі Ганны. Багатыя людзi разлучаюць яе з каханым і выганяюць са службы. З дзіцем на руках ў зімовую ноч па дарозе дадому яна замярзае («Зiмою»). Сацыяльная няроўнасць становіцца прычынай гібелі сялянскага хлопца Янкі Прывады і паненкі Зосі; іх шчасце разбівае шляхціц Лаўчынскі («Адплата кахання»).

Шырокую вядомасць атрымалі рамантычныя паэмы Купалы «Курган», «Бандароўна», «Яна і я», «Магіла льва», прасякнутыя вольналюбівымі, патрыятычнымі матывамі; сярод гэтых твораў «Курган» і «Бандароўна» — паэмы пра легендарную гераічную гісторыю народа, пра мужных, смелых, моцных духам людзей, якія ахвяруюць сваiм жыццём у iмя свабоды.

Литература

• Беларуская лiтаратура, В. У. Iвашын, М. А. Лазарук, Мiнск, «Народная асвета», 1986 г.

• Беларуская лiтаратура, дапаможнiк для абiтурыентаў, Мiнск, «Вышэйшая школа», 1996 г.

1 Хата, у якой нарадзiўся паэт, захавалася да нашага часу. Гэта памятная мясцiна на беларускай зямлi. У ёй зараз знаходзiцца фiлiял музея Янкi Купалы.

2 Эўфанiчны – мiлагучны

3 Ода – урачысты, хвалебны верш, у якiм услаўляецца якая-небудзь значная падзея або асоба.

4 Элегiя – верш сумнага зместу.

5 Эклога – жанр антычнай букалiчнай (сельскай) паэзii, напiсаны ў форме дыялога памiж персанажамi – пастухамi, пастушкамi i сялянамi.