Пасля падаўлення паўстання значныя змены адбыліся і ў палітыцы царызму ў Беларусі. Страціўшы давер да польскай і спаланізаванай мясцовай шляхты, ён узяў курс на яе аслабленне, выкараненне паланізму і паслядоўную русіфікацыю края. Першым крокам у гэтым напрамку было пакаранне ўдзельнікаў паўстання. У адпаведнасці з указам цара ад 6 мая 1831 г. ва ўсіх губернях, ахопленых паўстаннем, былі створаны следчыя камісіі, якім даручалася вызначыць ступень віны ўдзельнікаў паўстанцкага руху. Тых, хто быў прыцягнуты ў паўстанцкія атрады прымусова, або на працягу месяца пасля апублікавання ўказа добраахвотна з'явіўся з пакаяннем, камісіі ад адказнасці вызвалялі. Шляхцічы, якія свядома ўдзельнічалі ў паўстанцкім руху, садзейнічалі яго пашырэнню і прымалі ўдзел ва ўзброенай барацьбе, аддаваліся пад суд. Іх памесці канфіскоўваліся, сем'і высылаліся ў Сібір. Асобы недваранскага паходжання аддаваліся ў салдаты або ў арыштанцкія роты. Сем'і іх таксама высылаліся ў Сібір або іншыя аддаленыя губерні Расіі. Усяго ў Беларусі (у сучасных граніцах) да 1837 г. было канфіскавана 115 памесцяў з 38 544 сялянамі мужчынскага полу. Усе яны былі перададзены ў дзяржаўны зямельны фонд.

Але царызм разумеў, што адных рэпрэсій недастаткова. Неабходна было выпрацаваць сістэму мер, якія садзейнічалі б збліжэнню далучаных да Рэчы Паспалітай зямель з усёй тэрыторыяй Расіі. Для выпрацоўкі гэтых мер пры цару ў пачатку 1832 г. быў створаны «Асобны камітэт па справах заходніх губерняў». У яго ўваходзілі міністры ўнутраных і ваенных спраў, дзяржаўных маёмасцей, асветы, фінансаў, оберпракурор Сінода і інш. Узначальваў камітэт старшыня Кабінета міністраў граф В. П. Качубей.

Камітэт разглядаў праекты мерапрыемстваў у адносінах да Беларусі, Літвы і Правабярэжнай Украіны, якія паступалі ад міністэрстваў, губернатараў і генералгубернатараў, а пасля падаваў іх на зацвярджэнне цару. Адным з такіх мерапрыемстваў, рэкамендаваных камітэтам, быў так званы «разбор шляхты». Яно прадугледжвала праверку дакументаў усіх, хто называў сябе шляхтай, аб дваранскім паходжанні. Тыя шляхцічы, якія не змаглі прадставіць у геральдычную камісію дакументаў, пацвярджаючых дваранскае званне, пераводзіліся ў падатковае саслоўе: аднадворцаў у сельскай мясцовасці і грамадзян у гарадах. У выніку гэтай працэдуры ў Беларусі было пераведзена толькі ў аднадворцы балын 10 тыс. былых шляхцічаў. Усе яны павінны былі адбываць павіннасці і плаціць падаткі як дзяржаўныя сяляне.

Па прапановах камітэта ў заходніх губернях быў праведзены яшчэ шэраг мерапрыемстваў, накіраваных на «выкараненне» тут польскага ўплыву. У маі 1832 г. як рассаднік «вальнадумства» і паланізму быў закрыты Віленскі універсітэт. Справаводства пераводзілася з польскай на рускую мову. Указам ад 25 чэрвеня 1840 г. у Беларусі і Літве адмянялася дзеянне Літоўскага статута і паўсюдна ўводзілася расійскае заканадаўства. Выкладанне ў навучальных установах пераводзілася на рускую мову. У 1836 г. было забаронена выкладанне польскай мовы як асобнага прадмета ва ўсіх тыпах навучальных устаноў. Польскія чыноўнікі вызваляліся ад займаемых пасад у органах дзяржаўнага кіравання, судах, асветы і культуры. На іх месца назначаліся толькі рускія чыноўнікі «благанадзейных паводзін». Ім прадстаўлялася перавага ў аплаце працы і забяспечваўся хуткі рост кар'еры. Расійскім чьшоўнікам і дваранам прадастаўляліся льготы пры набыцці дзяржаўных і канфіскаваных у шляхты маёнткаў. Прадпрымаліся меры і па перасяленню сюды казённых сялян з расійскіх губерняў. Але выхадцы з Расіі не замацоўваліся на беларускіх землях. Дваране і чыноўнікі, набыўшы на льготных умовах маенткі, перапрадавалі іх з вялікай выгадай для сябе, а сяляне перасяляліся неахвотна.

Каб аслабіць уплыў каталіцкай царквы, царскі ўрад паступова веў скарачэнне тут каталіцкага святарства, падрываючы адначасова яго эканамічную базу. У 1832 г. з гэтай мэтай былі ліквідаваны некамплектныя (немаючыя поўнага складу манахаў) каталіцкія манастыры, а іх памесці перададзены казне. У снежні 1841 г. ужо ўсе духавенства (праваслаўнае, каталіцкае і інш. канфесій) было пазбаўлена права мець зямельную ўласнасць на падставе, што гэта перашкаджае ім выконваць добрасумлена свае святарскія абавязкі. Але, пакольку ў праваслаўнага духавенства зямлі практычна не было, то ў выніку гэтай акцыі зямельнай уласнасці ў першую чаргу пазбавілася каталіцкая царква. У выніку гэтых мер колькасць дзяржаўных сялян у Беларусі ўзрасла на 100 тыс. душ мужчынскага полу.

Адначосова вялося наступленне на ўніяцкую царкву. Уладам удалося перацягнуць на свой бок вярхушку уніяцкага духавенства на чале з епіскапам Іосіфам Сямашкам, якія ў лютым 1839 г. склікалі ў Полацку царкоўны сабор, прыняўшы саборны акт з просьбай аб далучэнні уніяцкай царквы да праваслаўнай. 30 сакавіка 1839 г. Св. Сінод са згоды імператара зацвердзіў просьбу Полацкага сабора, у выніку чаго уніяцкая царква ў Беларусі была скасавана.

Літаратура

1. Гісторыя Беларусі. Пад рэд. А.Г. Каханоўскага. Мн., 1996.

2. Гісторыя Беларусі. Ч. 2. XIX-XX ст. Пад рэд. І.П. Крэнь і інш. Мн., 2002.

3. Грыцкевіч А. Паўстанне 1830-1831 // Энцыклапедыя «Гісторыя Беларусі». Т. 5. Мн., 1999.

4. Ковкель И.И., Ярмусик Э. С. История Беларуси с древнейших времен до нашего времени. Мн., 1998.

5. Ластоўскі В. Кароткая гісторыя Беларусі. Мн., 1993.

6. Нарысы па гісторыі Беларусі. Ч. 1. Мн., 1994

7. Тарасава М. Дзекабрысты // Энцыклапедыя «Гісторыя Беларусі».Т.3. Мн., 1996.